بیش از یک دهه است که خشکسالی ردپای عمیقی در اصفهان بر جا گذاشته و به چالشی بزرگ برای صنایع که بخش عظیمی از این استان را اشغال کرده‌اند و چرخشان با این مایع حیات‌بخش می‌چرخد، تبدیل شده است. استفاده از آب در صنایع اصفهان به دلیل کم‌آبی سال‌های اخیر شرایطی را ایجاد کرده‌است که مسئولان و فعالان این بخش در اندیشه روش‌هایی مانند بازچرخانی آب و استفاده از پساب برای نجات صنایع هستند.
واقعیت این است که سال‌هاست با توجه به چالش خشکسالی، بحث تصفیه پساب صنعتی و فاضلاب‌ها و استفاده از آب حاصل از آن در صنایع، مطرح شده است. به‌ویژه این‌که اصفهان، پس از استان‌های یزد، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان، از استان‌هایی است که سال‌ها با پدیده خشکسالی روبهرو بوده و در ۵ سال اخیر این پدیده را بیش از پیش لمس کرده و بیشترین سهم آب مصرفی آن نیز به بخش صنعت مربوط میشود.
طراحی یک ابرپروژه
روزگاری صنایع، متهم ردیف اول مصرف آب و آلایندگی در استان اصفهان بودند، اما امروز همان صنایع در کاهش معضلات این بخش پیش قدم شده‌اند. در شرایطی که استانی مانند اصفهان در چالش کم‌آبی به‌سر می‌برد، استفاده از پساب بهترین راهکار است که در چند سال اخیر مورد توجه قرار گرفته است. به‌ویژه که یکی از مواد مصوبه ۹ ماده‌ای شورای عالی آب اصفهان استفاده صنایع از پساب است. بر اساس این مصوبه، همه صنایع استان، به غیر از صنایع غذایی و دارویی، مکلفند به‌تدریج استفاده از آب خام را حذف و مصرف پساب را جایگزین کنند.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اصفهان در این زمینه می‌گوید:
برای مقابله با کم‌آبی و استفاده بهینه از آب، پروژه استفاده از پساب در صنعت با تعامل سازنده شرکت آب منطقه‌ای اصفهان و آب و فاضلاب استان و با مشارکت صنایع، به‌ویژه فولاد مبارکه اصفهان، آغاز شده است.
حجت‌الله غلامی ادامه می‌دهد:
بخشی از این پروژه عظیم در حال فعال شدن است و دریک بازه زمانی ۲ ساله به بهره‌برداری می‌رسد.
استفاده از پساب تا سقف ۲۰۰ میلیون متر مکعب
کاهش تنش‌های آبی، ایجاد منبعی مطمئن برای همه فصول، کاهش بار آلودگی رودخانه‌ها و سایر منابع آبی دریافت‌کننده فاضلاب، افزایش بهداشت عمومی و حفظ محیط زیست، کم شدن آلودگی و استفاده از آب‌های غیرمتعارف به صورت مستمر از مزیت‌های استفاده از فاضلاب تصفیه‌شده به‌شمار می‌آید.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان با تاکید بر ضرورت استفاده از پساب می‌گوید:
بیش از ۵۷۰ شهر در کشور در شرایط تنش آبی قرار دارند و شهرهای اصفهان، کرمان و یزد به خط قرمز حوزه شرب وارد شده‌اند. با این اوصاف، مدیریت مصرف آب راه‌حلی برای برون‌رفت از این بحران است و بخشی از آن به بازچرخانی و استفاده از پساب مربوط میشود.
هاشم امینی تصریح می‌کند:
با توجه به اهمیت موضوع، بخش عمده پساب استان در اختیار صنایع بزرگ قرار دارد که این میزان می‌تواند راهکاری در کاهش تنش‌های آبی موجود در بخش صنعت باشد.
وی می‌افزاید:
استان اصفهان در استفاده از پساب در کشور پیشرو است. صنایع به دلیل خشکسالی در استان، برای جلوگیری از ایجاد وقفه در فعالیتشان استفاده از پساب تصفیه‌شده را در دستور کار قرار داده‌اند. در مناطقی هم که چنین امکاناتی موجود نباشد، تصمیم داریم با ایجاد شبکه فاضلاب، پساب را جمع‌آوری و به بخش صنعت برسانیم.
امینی ادامه می‌دهد:
با تصمیم شورای عالی آب مقرر شده تا صنایع استان تا سقف ۲۰۰ میلیون متر مکعب از ظرفیت پساب برای مصارف خود استفاده کنند و خوشبختانه صنایع استان از بازچرخانی و استفاده از ظرفیت پساب استقبال کرده‌اند.
ابتکار فولاد مبارکه
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان اظهار می‌کند:
موضوع فاضلاب شهرهای حاشیه زاینده‌رود همواره چالش بهداشتی و زیست‌محیطی بوده و از سوی دیگر با نبود منابع دولتی برای اجرای این پروژه‌ها روبهرو بوده‌ایم. براین اساس، پس از پیگیری‌های انجام‌شده و توجه به راهبرد سازگاری با کم‌آبی در وزارت نیرو، از سال ۹۲ بازچرخانی و استفاده از پساب‌ها در فولاد مبارکه آغاز شده است.
امینی می‌افزاید:
براساس انعقاد تفاهم‌نامه با شرکت فولاد مبارکه، عملیات اجرایی پروژه تصفیه و بازچرخانی فاضلاب ۹ شهر در قالب قرارداد بیع متقابل شروع شد. وی عنوان می‌کند: بیش از ۳۰ سال بود در حال اجرای این پروژه‌ها بودیم، اما با انعقاد این قرارداد در مدت کوتاهی توانستیم پروژه‌ها را به نتیجه برسانیم.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب اصفهان به حجم تولید پساب در اصفهان اشاره و اعلام می‌کند:
اکنون ۱۷۲ میلیون متر مکعب پساب در اصفهان تولید میشود که معادل ۵ هزار و ۴۵۰ لیتر در ثانیه است. از این میزان پساب تولیدی، معادل ۱۶ میلیون متر مکعب آن به شرکت فولاد مبارکه منتقل میشود.
وی با بیان این‌که شرکت فولاد مبارکه با سرمایه‌گذاری در اجرای شبکه فاضلاب منطقه مبارکه در قالب قرارداد «بیع متقابل» با آبفای اصفهان، موفق به تخصیص پساب این منطقه به این واحد صنعتی شد، می‌گوید:
در سال ۹۲ سرمایه‌گذاری ۱۲۰۰ میلیارد ریالی شرکت فولاد مبارکه در قالب قرارداد بیع متقابل میان شرکت آبفای اصفهان و فولاد مبارکه صورت گرفت و مقرر شد قریب به ۵۰۰ کیلومتر شبکه فاضلاب در شهرستان‌های مبارکه و لنجان اجرا شود. امینی با اشاره به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در اجرای شبکه فاضلاب منطقه مبارکه تصریح می‌کند: سرعت اجرای شبکه فاضلاب با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در منطقه مبارکه ۱۸ برابر میانگین ۱۹ سال گذشته بوده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب اصفهان اظهار می‌کند:
در سال‌های ۷۳ تا ۹۲ فقط ۷۰ کیلومتر شبکه فاضلاب در مبارکه اجرا شد، درحالی‌که از سال ۹۳ تا ۹۷ بیش از ۳۳۴ کیلومتر شبکه فاضلاب در این منطقه اجرا شد. این پروژه به لحاظ حجمی و ریالی یکی از پروژه‌های بسیار مهم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در استان است که به دنبال قرارداد اولیه آن اجرای حدود ۲۲۰ کیلومتر شبکه فاضلاب در مبارکه و ۲۷۰ کیلومتر در شهرستان لنجان به انضمام احداث یک تصفیه‌خانه در شهر سده و ورنامخواست در بازه زمانی ۲ تا ۳ سال در دستور کار قرار گرفت.
امینی به اجرای شبکه فاضلاب در شهرهای دیزیچه، زیباشهر و طالخونچه اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد:
در قرارداد اولیه بیع متقابل میان شرکت آبفا و فولاد مبارکه، اجرای شبکه فاضلاب شهرهای زیباشهر، دیزیچه و طالخونچه دیده نشده بود. با رایزنی‌های صورت‌گرفته در سال ۹۶، با حضور وزیر نیرو، عملیات اجرای شبکه فاضلاب این شهرها نیز آغاز شد. به موجب الحاق قرارداد بیع متقابل میان فولاد مبارکه و آبفای اصفهان، اجرای ۱۶۷ کیلومتر شبکه فاضلاب در شهرهای دیزیچه و زیباشهر با سرمایه‌گذاری ۵۵۹ میلیارد ریال در دستور کار قرار گرفت.
مزایای زیست‌محیطی در کنار کاهش برداشت آب
مدیر ارشد خدمات فنی و پشتیبانی شرکت فولاد مبارکه با تاکید بر این‌که شرکت فولاد مبارکه در راستای ایفای مسئولیت اجتماعی خود و با صرف هزینه بالاتر از ۳۵۰ میلیارد تومان پروژه جمع‌آوری، تصفیه و انتقال پساب شهری ۹ شهر همجوار شرکت را از سال ۹۲ با همکاری سازمان آبفای اصفهان در دستور کار قرار داده، می‌گوید:
این پروژه که با ۹۰ درصد پیشرفت مراحل پایانی خود را طی می‌کند، قرار است پساب شهری ۹ شهر همجوار فولاد مبارکه را جمع‌آوری، تصفیه و به فولاد مبارکه انتقال دهد و معادل این مقدار از آب برداشتی این شرکت از رودخانه کاهش داده شود.
جواد نیلی مزایای این طرح بزرگ را بهبود شرایط زیست‌محیطی ناشی از وارد نشدن پساب خام به رودخانه می‌داند و ادامه می‌دهد:
بهبود شرایط بهداشتی منطقه ناشی از قطع پساب خام در حوزه کشاورزی، کاهش برداشت آب صنعت از آب تازه و جلوگیری از نوسانات تولید ناشی از نوسانات آب رودخانه از دیگر مزایای این طرح مهم است.
وی اضافه می‌کند:
با بهره‌برداری کامل این پروژه که با سرمایه‌گذاری فولاد مبارکه و اجرای سازمان آبفا صورت‌گرفته، در افق طرح قادر به کاهش حدود ۳۵ درصد برداشت آب توسط شرکت فولاد از آب رودخانه خواهیم بود که البته با دیگر اقدامات فرایندی در این شرکت این سهم بیشتر کاهش پیدا خواهد کرد.
فناوری در خدمت بازیافت پساب
یک کارشناس محیط زیست در اصفهان می‌گوید:
۷۰ درصد پساب فاضلاب قابل بازیافت و قابل استفاده مجدد درچرخه تولید است.
«امیر متقی علویجه» با اشاره به اهمیت بهینه‌سازی مصرف آب در صنایع، اظهار می‌کند:
سالانه ۳۰ تا ۴۰ میلیارد متر مکعب فاضلاب در کشور تولید میشود که فقط ۵ درصد آن بازیافت میشود، در حالی‌که می‌توان درصد بیشتری از آن را مجددا استفاده کرد. به گفته این کارشناس، لازم است از فناوری‌های نو و ارتقا‌یافته در این زمینه استفاده شود تا مصرف کمتر انرژی، هزینه‌های پایین‌تر، درصد بالاتر بازیافت پساب و افزایش بهره‌وری را به همراه داشته باشد.
