طراحی و اجرای مدل تحویل پریودی آب

با این مدل محلی، امکان تحویل آب کمتر از نیاز ناخالص در شبکه آبیاری با کانال روباز مقدور گردید. استفاده حداکثری از پتانسیل بارش های منطقه و رطوبت خاک، استفاده از داده های سند ملی برای تامین به موقع آب حداقلی در سه دهه هر ماه(در سه ماه تابستان)، اعلام ممنوعیت کشت یکساله غالب منطقه و حساس به کمبود آب در مراحل مختلف رشدیعنی لوبیا چیتی در منطقه و کنترل و پایش منطقه به نیت رعایت الگوی مصوب شده در شورای حفاظت از منابع آب شهرستان، برنامه ریزی برای استفاده تلفیقی از پتانسیل آب زیرزمینی در اراضی بهبود شبکه آبیاری برای تامین بخشی از نیاز باغات و قطع و وصل پریودی آب در کانال های شبکه آبیاری در این تجربه پیاده سازی شده است.

شرح تجربه:

با رخداد پدیده کمبود و کاهش آب در محور سد ستارخان اهر و به تبع آن کاهش محسوس تخصیص بخش کشاورزی پایاب آن و از طرفی عدم امکان کاهش مصرف در بخش هایی از شبکه آبیاری، مدل تحویل آب به صورت یا به نام سهمیه بندی آب کشاورزی با اقتضائات و رهیافت های محلی در دستور کار قرار گرفت. حجم ناخالص قابل تحویل به بخش کشاورزی درسال آبی 96-97 به حجم 11.5 میلیون مترمکعب برای حدود 4000 هکتار باغات و زراعات شبکه ستارخان تخصیص یافته بود. نیاز منطقه عطف به مبانی طرح 30 میلیون مترمکعب می باشد. در واقع آب در دسترس 38% نیاز بود. بر پایه این مدل محلی اتخاذ شده، هدف گذاری تامین آب بخش کشاورزی با هدف 1. جلوگیری از خشک شدن باغات و 2. رسیدن به محصول حداکثری باغات بود. با این توضیح که در سال آبی موضوع اقدام، خسارت سرمازدگی تا 80% محصول باغات را از بین برده بود.

در این روش، روندهای زیر در کنار هم مورد استفاده قرار گرفت:

1. استفاده حداکثری از پتانسیل بارش های منطقه و رطوبت خاک. به طوریکه تحویل آب به باغات از دوم تیر ماه شروع گردید.با جلب همکاری مدیریت جهادکشاورزی در رطوبت سنجی خاک منطقه، تحویل آب در مرحله نیاز حداکثری اتفاق افتاد.
2. استفاده از داده های سند ملی برای تامین به موقع آب حداقلی در سه دهه هر ماه(در سه ماه تابستان)
3. اعلام ممنوعیت کشت یکساله غالب منطقه و حساس به کمبود آب در مراحل مختلف رشدیعنی لوبیا چیتی در منطقه و کنترل و پایش منطقه به نیت رعایت الگوی مصوب شده در شورای حفاظت از منابع آب شهرستان
4. برنامه ریزی برای استفاده تلفیقی از پتانسیل آب زیرزمینی در اراضی بهبود شبکه آبیاری برای تامین بخشی از نیاز باغات
5. قطع و وصل پریودی آب در کانال های شبکه آبیاری
   در این روش هر ماه تابستان به دو بازه پانزده روزه و نیز هر بازه به دو بخش 7.5 روز تر و 7.5 خشک تقسیم گردید. طوریکه تحویل آب صرفاً در نیمه تر انجام و درنیمه دوم خشک آب کانال قطع می گردید.  برنامه ریزی توزیع آب در نقاط تحویل آب کشاورزی در طول کانال و مجاری به طول کل 80 کیلومتری شبکه آبیاری با هدف به حداقل رساندن تلفات انتقال و توزیع و به حداکثر رساندن رضایت مشتری(تعاونی های آب بران) انجام پذیرفت.
6. برگزاری جلسات دوره ای و ارایه آموزش های لازم به جامعه آب بری برای همسو نمودن و ارتقای فرهنگ ایشان در سازگاری با کم آبی
7. به کاربست نظام عرفی رایج در منطقه برای تحویل کمینه آب در دستری منطبق با نظام آبیاری جاری هرروستا. در این روش با استفاده ی پوششی از دور آبیاری رایج، دستاب محلی رایج و سهم بری رایج منطقه، مدل سهمیه بندی پریودی در سال اقدام، شکل عرفی به خود گرفت و مورد پذیرش واقع گردید.

زمان و موقعیت جغرافیایی:

مدل تحویل پریودی در سال آبی 96-97 در شهرستان اهر ، شبکه آبیاری و زهکشی ستارخان اهر مورد استفاده قرار گرفت. موقعیت جغرافیایی محل در بازه مختصاتی 6673206N-4257599E تا 695339E-4255944N واقع می باشد. شبکه آبیاری ستارخان اهر طبق مبانی در گستره حدود 11 هزار هکتار در شمال و جنوب و شری شهر اهر و در 110 کیلومتری شمال شرق شهر تبریز واقع می باشد.

تبیین مسایل و چالش های پروژه:

1. پدیده کاهش حجم آب در مخزن سد ستارخان و تبع آن کاهش محسوس آب تخصیصی بخش کشاورزی
2. چالش تغییر در ذائقه ی کمیته آبیاری در مصرف کنندگان آب بخش کشاورزی. طوریکه کشاورزانی که مثلاً با آبیاری 18 ساعت در یک دوره آبیاری 12 روزه عادت نموده اند، در این روش بایستی خود را پتانسیل 9 ساعت در 12 روز تطبیق بدهند.

نتایج:

1. توزیع کاهش آورد به تمام عرصه پایاب شبکه ابیاری و تحمیل کمبود آب توسط کلیه مشترکین
2. امکان رسیدن آب به بهره برداران پایین دست در شرایط خشکسالی و کمبود آب
3. کاهش سهم بخش کشاورزی سد ستارخان از 23 میلیون مترمکعب در سال آبی 95-96 به 11.5 میلیون متر مکعب در سال آبی 96-97
4. مدیریت شرایط اجتماعی و کاهش تنش های ناشی از کمبود آب

نتیجه گیری و جمع بندی:

بررسی آمار دراز مدت آورد مخزن سد ستارخان اهر و ایستگاه های هیدرومتری منطقه حاکی از برقراری نوسان نسبی و افت و خیز حجم آورد رودخانه می باشد. لذا اتخاذ سیاست و روش های متناسب با کمبودها بایستی در اولویت قرار گیرد. در این مدل در کنار مبانی آبیاری، استفاده از نظام آبیاری عرفی منطقه نیز مورد مداقه و استفاده قرار گرفت.