تجربیات حاصل از نصب اقلام کاهنده مصرف آب

پس از بررسی تجارب حاصل از نصب اقلام کاهنده مصرف آب طی 2 سال گذشته توسط شرکت آبفا شیراز و تجارب حاصل از استفاده از اقلام کاهنده نصب شده توسط بعضی مراکز مشخص گردید که گاهی نصب این اقلام در جای نامناسب یا استفاده ناصحیح از آنها یا کیفیت پایینشان یا عدم تعمیر و نگهداری مناسب آنها  باعث افزایش هدررفت آب می گردد که خلاصه نتایج بدین شرح است:  نصب شیر پدالی  برای شیرآلات دیواری نصب شده بر روی سکوی مدارس و مساجد به علل گران بودن، تعمیر و نگهداری مشکل و گران (که همین امر باعث تاخیر در تعمیر این شیرآلات توسط مسئولین مراکز می گردد) و آسیب پذیری بالا (برای شیرهای پدالی غیر فلزی) مناسب نمی باشد، همچنین نصب شیرهای فشاری در مکانهایی که فشار شبکه پشت شیر است، نصب شیرهای فشاری زماندار، نصب پرلاتور بر روی شیلنگ آفتابه یا شیرهای دارای نشت (از هر بخش شیر و حتی به میزان جزئی) نیز قابل توصیه نمی باشد. بهترین گزینه جهت تعویض شیرآلات، برای شیرهای دیواری سکوی مدارس و مساجد شیر اهرمی تک آب دیواری دنباله بلند مجهز به پرلاتور (ترجیحا با خروجی اسپری و دبی 3 لیتر بر دقیقه)  ، برای شیر آفتابه و شیر آبیاری درختان شیر اهرمی، برای روشویی ها شیر اهرمی یا پدالی مجهز به پرلاتور ترجیحا از نوع فوق الذکر، برای آبسردکن ها شیر فشاری یا اهرمی می باشد، همچنین باید قبل از نصب پرلاتور، با پلاستیک مدرج بررسی گردد که دبی خروجی شیر از حداکثر دبی خروجی پرلاتور بیشتر باشد.

شرح تجربه

با توجه به اینکه هدف از نصب اقلام کاهنده مصرف آب کاهش مصرف آب می باشد، باید اثربخشی نصب این اقلام مورد بررسی قرارر گیرد. برای این منظور دفتر مدیریت مصرف و مطالعات کاهش آب بدون درآمد شرکت آبفای شیراز اقدام به بررسی نتایج حاصل از نصب اقلام کاهنده در مدارس و مساجد و مراکز دولتی نمود. در مراکز آموزشی و مذهبی شیرهای پدالی و فشاری نصب شد و مصارف قبل و بعد از نصب این اقلام مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که در مراکزی که کاهش مصرف ایجاد شده بود، به طور متوسط مصارف حدود 30 درصد کاهش پیدا کرده بود، اما در بعضی از مراکز کاهش بسیار جزیی و حتی افزایش مصرف مشاهده گردید، پس از بررسی و علت یابی، مشخص شد که نصب اقلام کاهنده در بعضی مواقع باعث افزایش هدررفت نیز می گردد، که در زیر، نتایج حاصل ذکر شده است :

1. با توجه به دو علت زیر بهتر است از شیرهای فشاری تنها در جایی استفاده شود که  فشار کمی پشت آن باشد، مانند آبسردکن ها:

• در صورتیکه در جایی نصب شوند که فشار آب شهر پشت آنها باشد،به سرعت دچار نشتی می شوند
• چون این نوع شیر تنها دو حالت قطع و وصل دارد، در جاهایی که فشار آب منطقه بالاست یا در ساختمان از سیستم پمپاژ استفاده می شود، با فشار دادن شستی این شیرها، آب با فشار زیاد از شیر خارج می گردد که هم باعث هدر رفت زیاد آب می شود و هم با پاشش آب به اطراف باعث نارضایتی کاربر می گردد.

شکل (1): نمونه ای از نشتی شیر فشاری نصب شده در جایی که فشار آب شهر پشت آن است

2. شیرهای پدالی غیر فلزی در صورت نصب بر روی سکوی مدارس و مساجد، به دلیل داشتن لوله و اتصالات روکار، همان طور که در شکل2 قابل مشاهده است، کاملا آسیب پذیر هستند و در تعدادی از مدارس مشاهده شد که  دانش آموزان شیر یا لوله و اتصالات آن را کنده اند.

3.با توجه به اینکه تعمیر شیرهای پدالی، به دلیل خاص بودن مکانیزم شیر، معمولا تنها توسط شرکت سازنده شیر امکان پذیر است، تعمیر این شیرآلات گران و زمانبر است و به همین دلیل معمولا مسئولین مراکز آموزشی و مذهبی که به ترتیب  با تعرفه مخفف آموزشی و تعرفه رایگان ، آب بها را می پردازند، انگیزه پایینی برای تعمیر این شیرالات دارند و این شیرآلات مدت ها نشتی داشته اما تعمیر نمی شوند.

به دلیل مشکلات فوق الذکر، تمامی اقلام کاهنده موجود در بازار ایران جهت تعیین اقلام کاهنده مناسب برای شیرهای دیواری سکوهای مدارس و مساجد  مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به معیارهای

1. بالاترین میزان کاهندگی بدون احساس کمبود فشار توسط مصرف کننده
2. با دوام
3. نصب ،تعمیر و نگهداری ساده و ارزان
4. قیمت مناسب
5. ظاهر مناسب وشکیل

 بهترین گزینه موجود شیر اهرمی تک آب دیواری بود (شکل3).

شکل 3 شیر اهرمی تک آب دیواری

با توجه به بررسی صورت گرفته در مدارس و نظرسنجی از دانش آموزان، فاصله شیر با دیوار کوتاه بود و این امر باعث نارضایتی کاربر می شد، به همین دلیل با درخواست از شرکت سازنده، همانطور که در شکل 4 میبینید فاصله شیر با دیوار افزایش داده شد. این شیر در صورت نصب پرلاتور با خروجی اسپری و دبی 3 لیتر در دقیقه که نمونه ای از آن را در شکل 5 می بینید، بهترین گزینه موجود با توجه به معیارهای ذکر شده در بالا بود.

شکل 4شیر اهرمی تک آب دیواری دنباله بلند

شکل 5 پرلاتور با خروجی اسپری و دبی 3 لیتر در دقیقه

در پاسخ به این سوال که علت تعویض شیرهای پیچی سکوی مراکز آموزشی و مذهبی که نمونه ای از آنها را در شکل 6 می بینید چیست، در زیر به معایب این شیرآلات که در بررسی های میدانی مشخص گردیدند اشاره می گردد:

1. زود خراب می شوند (چکه کردن، کامل بسته نشدن به واسطه خرابی سری یا مغزی شیر و ...) و تا زمان تعویض باعث هدر رفت مقدار زیادی آب می شوند.
2. در اکثر موارد در صورت خرابی، این شیرها امکان تعمیر نداشته و بایستی تعویض شوند که هزینه بر است.
3. به علت اینکه برای باز و بسته کردن این شیرها بایستی دسته شیر را چندین دور چرخاند، در قبل و بعد از استفاده، در زمان باز و بسته کردن شیر مقداری آب هدر می رود، همچنین بعضی دانش آموزان حوصله نمی کنند و شیر را کامل نمی بندند و شیر نیمه باز باقی می ماند.

در مواردیکه این شیرها دچار چکه قابل برطرف کردن با محکمتر بستن سری شیر می شوند، چون هنوز شیر قابل استفاده است، معمولا شیر تعویض نمی شود و اکثر افرادیکه از شیر استفاده می کنند شیر را به میزان معمول می بندند و به این ترتیب از چکه کردن شیر جلوگیری نشده و ساعت ها آب از این شیرها چکه می کند.

شکل 6 شیر پیچی نصب شده بر روی سکوی یک مرکز آموزشی

باتوجه به قیمت پایین پرلاتور نسبت به سایر اقلام کاهنده این سوال پیش می آید که آیا نمی توان به جای تغییر شیرآلات تنها با نصب پرلاتور بر روی شیرآلات با صرف هزینه اندک کاهندگی لازم را ایجاد کرد؟

در پاسخ باید گفت که به علل مختلف که در زیر به آنها اشاره خواهد شد، جواب سوال فوق در غیر از مواردی که شیرآلات موجود اهرمی یا پدالی یا الکترونیکی باشند، منفی است

1. در بسیاری از شیرها به علل مختلف از جمله نداشتن رزوه(بخش زیادی از شیرهای سکوهای مدارس)، متفاوت بودن اندازه رزوه (قطر/ فاصله بین دنده های رزوه) با رزوه پرلاتور(بخش قابل توجهی از شیرهای سکوهای مدارس)، یا زنگ زدگی و خوردگی رزوه  امکان نصب پرلاتور فراهم نیست
2. در مورد بخش متفاوت بودن اندازه رزوه (قطر/فاصله بین دنده های رزوه) با رزوه پرلاتور این سوال مطرح می شود که آیا نمی توان با یک اتصال این مشکل را بر طرف کرد؟ در پاسخ باید گفت که برای این کار بازار اتصالات بررسی شد و مشاهده شد که چنین اتصالی در بازار موجود نیست. البته می توان با کمک تولید کنندگان اتصالات، اتصال مورد نظر را سفارش داده و ساخت اما اینکار ما را به هدف خود یعنی بیشترین میزان کاهندگی مصرف نمی رساند، در واقع پرلاتور تنها با محدود کردن دبی خروجی کاهندگی ایجاد میکند، ولی برای سایر علل ایجاد هدررفت آب که ناشی از نوع شیر است و در بخش معایب شیرهای پیچی به آنها اشاره شد، نیز بایستی تدابیری اندیشید.
3. با توجه به اینکه در بسیاری از شیرهای علم دار پس از مدتی از اتصال علم با بدنه شیر نشتی رخ می دهد، با نصب پرلاتور بر روی آنها، به علت اینکه پرلاتور دبی خروجی را محدود می کند، فشار آب بیشتری پشت محل اتصال علم و بدنه شیر قرار گرفته و در نتیجه باعث افزایش میزان نشت موجود می گردد.
4. با توجه به اینکه همواره امکان باز کردن و دزدیدن پرلاتور وجود دارد و در صورت حذف پرلاتور شیرهای پیچی هیچگونه کاهندگی ندارند، با تعویض این شیرآلات با شیر اهرمی، حتی در صورت دزدیده شدن پرلاتور تا 30 درصد کاهش مصرف رخ خواهد داد.

مقایسه شیر پدالی با شیرهای اهرمی

همانطور که می دانیم شیرهای پدالی و اهرمی از لحاظ کاهندگی مصرف تقریبا در یک رتبه قرار دارند و شیر پدالی نسبت به اهرمی دارای دو مزیت است یکی بهداشت (به علت عدم استفاده از دست برای باز و بسته کردن شیر) و دیگری بسته شدن خودکار شیر (با ترک محل توسط مصرف کننده) که باعث می شود در مواردیکه مصرف کننده به علل مختلف شیر را نمی بندد از باز ماندن شیر جلوگیری شود. اما مزیت دوم تنها در مواردی است که شیر پدالی درست عمل کند، که متاسفانه تجربه بازدیدهای میدانی (در مراکز آموزشی و مذهبی و در شرکت آبفا شیراز) نشان می دهد که در مواردیکه شیر پدالی درست عمل نکرده و کامل مسیر جریان را نمی بندد، شیر ساعتها نیمه باز می ماند و آب زیادی به هدر می رود، و با توجه به اینکه تعمیر شیر پدالی کاری فنی بوده و تنها افراد آشنا با این نوع شیرآلات می توانند اینکار را انجام دهند(عمده تعمیرکاران شیرآلات که آَشنایی با این نوع شیرآلات ندارند از تعمیر آن عاجزند) تاز مان رسیدن تعمیرکار ماهر، حجم زیادی آب به هدر می رود. در بیان مزیت های شیرهای اهرمی نسبت به شیر پدالی موارد مختلفی قابل ذکر است که در زیر به آنها اشاره خواهد شد.

1.  از لحاظ قیمت نسبت به شیر پدالی بسیار ارزان تر است به عنوان نمونه شیر اهرمی تک آب دیواری دنباله بلند، قیمتی معادل 30 درصد ارزانترین شیر پدالی را داراست.
2. امکان نصب پرلاتور بر روی آن همواره فراهم است که این امر در مورد شیرهای پدالی که علم آن به همراه شیر فروخته نمی شود صادق نیست (قیمت شیرهای پدالی که علم آن به همراه شیر فروخته می شود چندین برابر شیر اهرمی تک آب دیواری دنباله بلند است) چراکه شیر پدالی بر روی علم شیر موجود نصب می شود و با توجه به علل ذکر شده در موارد 1 و 3 در صفحه 6، امکان نصب پرلاتور بر روی بسیاری از علم های شیرهای موجود فراهم نمی باشد.
3. از لحاظ نصب و تعمیر و نگهداری نیز به مراتب از شیر پدالی بهتر است چرا که هم ارزان تر است و هم ساده است و هر فردی که اندکی اصطلاحا دست به آچار باشد، از عهده نصب و تعمیر و نگهداری آن بر می آید. شایان ذکر است که علت عمده خرابی شیرهای اهرمی، بد عمل کردن مغزی شیر است، که می توان با قیمتی بسیار ارزان و با تنها یک آچار به سادگی این شیرها را تعمیر کرد. ارزانی و سادگی تعمیر این شیرآلات باعث می شود که پس از بروز خرابی، مصرف کننده در زمان کوتاهی نسبت به تعمیر شیر اقدام کرده و به این ترتیب میزان هدر رفت احتمالی ناشی از خرابی شیر به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.

بررسی نصب پرلاتور بر روی شیلنگ آفتابه

با بررسی صورت گرفته در مراکز آموزشی، مذهبی، دولتی و گردشگری ملاحظه گردید که در اکثر قریب به اتفاق این مراکز، در صورتی که شیلنگ آفتابه مجهز به پرلاتور بوده، پرلاتور باز شده است. علت آن هم این است که پرلاتور باعث کاهش پرتاب آب و سختی استفاده از آب جهت شست و شو و جا به جایی فضولات و در نتیجه نارضایتی کاربر می گردد. برای پیدا کردن راهکار جایگزین، بر روی بعض از شیلنگ آفتابه های شرکت آب و فاضلاب شیراز پرلاتور با دبی 3 لیتر بر دقیقه و خروجی اسپری با پرتاب آب بالا نصب گردید و پس از چند هفته از کاربران نظرسنجی صورت گرفت و مشخص گردید که با نصب این پرلاتور با وجود اینکه آب از میزان پرتاب مناسبی برخوردار بود، اما قدرت کافی برای جابه جایی فضولات را نداشته و به همین علت منجر به نارضایتی کاربران گردید. برای بررسی این موضوع که آیا استفاده از شیلنگ آفتابه با وجود باز شدن پرلاتور منجر به هدررفت آب می شود یا خیر، دبی خروجی از این شیلنگ ها در حداکثر فشاری که در آن امکان شست و شو بدون پاشش شدید آب به اطراف و پخش بیشتر آلودگی فراهم بود اندازه گیری شد و مشخص گردید که این دبی  4 لیتر بر دقیقه بوده که از دبی خروجی اکثر پرلاتورهای موجود در بازار پایین تر می باشد، ضمنا نبود پرلاتور باعث می گردد که آب خروجی از شیلنگ از پرتاب آب بسیار خوب و قدرت کافی برای جا به جایی فضولات نیز برخوردار باشد. بنابراین نصب پرلاتور بر روی شیلنگ آفتابه توصیه نمی شود.

شیر فشاری زماندار

بررسی های میدانی نشان می دهد که شیر فشاری زماندار دارای معایب زیر می باشد:

1. نسبت به شیر اهرمی تک آب دیواری دنباله بلند، بسیار گران می باشد
2. تعمیر و نگهدارس مشکل و گران (مثلا در بازدید از مراکز آموزشی مشاهده گردید که گاهی زمانبندی قطع آب این شیرآلات خراب می گردد و تا چند دقیقه بعد از اتمام استفاده کاربر، شیر همچنان باز است و به علت هزینه بالای تعمیر آن، مدتها شیر خراب می ماند و آب بسیار زیادی به هدر می رود)
3. تطابق نداشتن زمان باز بودن شیر با زمان مورد نیاز کاربر (در بازدید از مراکز آموزشی بارها مشاهده گردید که حتی در صورت سالم بودن شیر نیز پس از اتمام استفاده کاربر، آب همچنان چند ثانیه باز می ماند و بعد به طور خودکار بسته می شود)

بنابراین شیر فشاری زماندار مخصوصا اگر از کیفیت مناسبی برخوردار نباشد، می تواند منجر به افزایش مصرف شود.

پرلاتور

نکته مهم در نصب پرلاتور این است که دبی خروجی شیر قبل از نصب پرلاتور از حداکثر دبی خروجی پرلاتور بیشتر باشد. هرچند این نکته خیلی واضح به نظر می رسد، اما در بعضی شرکتهای آبفا، بدون توجه به اینکه در بعضی مناطق شهر به علت کمبود فشار، دبی خروجی شیرها کمتر از دبی پرلاتورهای خریداری شده می باشد، پرلاتور توزیع می گردد. برای تشخیص دبی خروجی شیرآلات قبل از نصب پرلاتور می توان از پلاستیک های مدرج موجود در بازار استفاده کرد.

نتیجه گیری

همانطور که در این متن اشاره گردید، نصب اقلام کاهنده حتی گاهی می تواند به علل مختلف منجر به افزایش هدر رفت آب شود. بنابر این انتخاب اقلام کاهنده با کیفیت و نصب در محل مناسب، بسیار مهم می باشد. نصب شیر پدالی  برای شیرآلات دیواری نصب شده بر روی سکوی مدارس و مساجد به علل گران بودن، تعمیر و نگهداری مشکل و گران (که همین امر باعث تاخیر در تعمیر این شیرآلات توسط مسئولین مراکز می گردد) و آسیب پذیری بالا (برای شیرهای پدالی غیر فلزی) مناسب نمی باشد، همچنین نصب شیرهای فشاری در مکانهایی که فشار شبکه پشت شیر است، نصب شیرهای فشاری زماندار، نصب پرلاتور بر روی شیلنگ آفتابه یا شیرهای دارای نشت (از هر بخش شیر و حتی به میزان جزئی) نیز قابل توصیه نمی باشد. بهترین گزینه جهت تعویض شیرآلات، برای شیرهای دیواری سکوی مدارس و مساجد شیر اهرمی تک آب دیواری دنباله بلند مجهز به پرلاتور (ترجیحا با خروجی اسپری و دبی 3 لیتر بر دقیقه)، برای شیر آفتابه و شیر آبیاری درختان شیر اهرمی، برای روشویی ها شیر اهرمی یا پدالی مجهز به پرلاتور ترجیحا از نوع فوق الذکر، برای آبسردکن ها شیر فشاری یا اهرمی می باشد، همچنین باید قبل از نصب پرلاتور، با پلاستیک مدرج بررسی گردد که دبی خروجی شیر از حداکثر دبی خروجی پرلاتور بیشتر باشد.