اثربخشی راهکارهای مدیریتی کاهش مصرف آب کشاورزی در مرودشت - خرامه

هدف اصلی از انجام این مطالعه بررسی اثر بخشی راهکارهای مدیریتی غیره سازه‌ای ممکن بدون نیاز به تغییر سیستم آبیاری و صرف هزینه مضاعف برای مصرف بهینه آب کشاورزی در سطح مزرعه شامل ارتقاء راندمان آب آبیاری، تغییر تاریخ کاشت و اعمال کم آبیاری با توجه به ترکیب و سطح زیر کشت موجود در منطقه، در نواحی مختلف محدوده مطالعاتی (دشت های مرودشت و خرامه استان فارس) بود. مداخلات مدیریتی در نظر گرفته شده با استناد به اطلاعات و شرایط واقعی مدیریت آبیاری (مقدار، تعداد آبیاری و ...) در منطقه است. هدف اصلی بهبود مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی در جهت پیشگیری از تداوم برداشت مازاد از منابع آب زیرزمینی قرار داشت. اطلاعات لازم مستقیماً از 158 مزرعه به نحوی که معرف پراکنش شرایط موجود کل منطقه باشد جمع آوری شد و سناریوهای الگوی بهبود راندمان آبیاری، بر مبنای ارتقا وضع موجود به راندمان برتر در منطقه قرار داده شد. نتایج نشان داد، بهبود راندمان آبیاری برای کشت های غالب در دو منطقه درودزن و کربال، به ترتیب منجر به صرفه جویی در تامین آب تخصیصی به میزان (11/2%) 131/5 و (10/83) 33/8 میلیون متر مکعب شد. نتایج حاصل از سناریوی تغییر تاریخ کاشت در بازه متعارف کشت محصولات مختلف در منطقه، با استفاده از مدل شبیه سازی AquaCrop 4 نشان داد به میزان (2/7%) 31/6 و(2/94%) 9/17 میلیون مترمکعب میتوان در مصرف آب صرفه جویی کرد. در عین حال با بررسی سناریوهای مدیریت آبیاری (انتخاب سطوح تخلیه مجاز و دور آبیاری متفاوت)، نتایج به دست آمده نشان داد الگوهای مختلف کم آبیاری می تواند منجر به صرفه جویی در مصرف  آب به میزان به ترتیب (7/3%) 85/8 و (8/4%) 26/2  میلیون متر مکعب در دو منطقه درودزن و کربال شود. دستاورد اصلی این مطالعه، ارائه اثربخشی راهکارهای مدیریتی غیرسازه ای در جهت صرفه جویی مصرف در بخش کشاورزی است. در مجموع این بررسی نشان می دهد که در بسیاری از مواقع می توان با پذیرش حداقل هزینه و تحت ساختار موجود و حتی بدون لزوم تغییر الگوی کشت به میزان قابل توجهی در مصرف آب صرفه جویی کرد.

در کشور ما که از لحاظ منابع آب دچار کمبود آب است، مدیریت و بهره برداری از منابع آب ارزیابی دقیق نیاز آبی، ضرورتی اجتناب ناپذیر محسوب می شود. در این راستا مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی برآورد دقیق نیاز آب آبیاری ( IWR ) حائز اهمیت است( Droogers et al., 2010 و نجفی و ستار، 1384). از آنجا که ارتقاء بهره وری آب و امنیت غذایی در سیاست های کلی بخش کشاورزی کشور و رسیدن به جایگاه اول اقتصادی در سطح منطقه در کنار محیط زیست مطلوب در سند چشم انداز 1404 مورد توجه قرار گرفته است. لذا مطالعه و مدل سازی تأثیر عوامل مؤثر در ارتقای بهره وری و صرفه جویی آب کشاورزی از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است. نتایج تحقیقات نشان می دهد از طریق تحویل آب مورد نیاز در زمان مناسب، استفاده از ارقام پر محصول، کشت گیاهان مقاوم به تنش رطوبتی و شوری، عملیات خاک ورزی مناسب و استفاده از فنون پیشرفته آبیاری و راه کارهایی از قبیل کم آبیاری برای صرفه‌جویی در مصرف آب میسر خواهند بود. روش آبیاری مزرعه تاثیر مهمی روی راندمان کاربرد آب آبیاری دارد (سهرابی و عباسی، 1388).