تعیین الگوی کشت بهینه با هدف سازگاری با کم آبی و افزایش درآمد کشاورزان در شرایط تحویل حجمی

ازجمله اقداماتی که در راستای تعادل بخشی سفرههای آب زیرزمینی صورت گرفته، نصب کنتور اندازهگیری و تحویل حجمی آب برای بهرهبرداران منابع آب زیرزمینی است. تحویل حجمی آب از مؤلفههای اصلی طرح تعادل بخشی آب زیرزمینی است. اهمیت نصب وسایل اندازهگیری و تحویل حجمی آب لازمه هرگونه برنامهریزی درست در خصوص منابع آب میباشد و اقتضا میکند که ضمن رفع نواقص موجود، در بهبود روزافزون کارایی آن اقدام شود. مدیریت منابع آب و طرح تعادل بخشی آب زیرزمینی بدون مشارکت ذینفعان و بهرهبرداران چاهها امکانپذیر نخواهد بود. بررسیها نشان از این دارد که در اجرای طرح تعادل بخشی، هیچ راهکار اجرایی و نسخه مشخصی برای توانمندسازی کشاورزان برای مواجهه با شرایط جدید کنترل و تحویل آب( نصب کنتورهای حجمی و کنترل برداشت)، ارائه نشده است. در این پژوهش، مصادیقی از قابلیت‌های بهینه‌سازی الگوی کشت و آموزش کشاورزان برای حفظ درآمد کشاورزان در شرایط تحویل حجمی، مطرح گردیده است. در این تحقیق به تعیین الگوی کشت بهینه در 9 چاه آب کشاورزی دشت قزوین در شرایط تحویل حجمی پرداخته شد و از روش برنامهنویسی خطی برای بهینهسازی استفاده گردید. به طور متوسط در چاه‌های موردمطالعه و در الگوی کشت بهینه با محدودیت آب، بهرهوری آب و سود خالص به ترتیب 93 و 67/7 درصد افزایش و آب مصرفی 15 درصد نسبت الگوی کشت مصوب کاهش داشته است.

ازجمله اقداماتی که در راستای تعادل بخشی سفرههای آب زیرزمینی صورت گرفته، نصب تجهیزات اندازه‌گیری و تحویل حجمی آب برای بهره‌برداران منابع آب زیرزمینی است. نصب کنتورهای هوشمند از اجزای اصلی طرح تعادل بخشی آبهای زیرزمینی است. اهمیت نصب وسایل اندازه‌گیری و تحویل حجمی آب لازمه هرگونه برنامه‌ریزی درست در خصوص منابع آب می‌باشد و اقتضا میکند که ضمن رفع نواقص موجود، در بهبود روزافزون کارایی آن اقدام شود. مدیریت منابع آب و طرح تعادل بخشی آب زیرزمینی بدون مشارکت ذینفعان و بهره‌برداران آب امکان‌پذیر نخواهد بود. حتی اگر دولت بتواند سیستم یکپارچه‌ای برای مدیریت آب ایجاد نماید؛ اما تا زمانی که این سیستم به تعاملی مشترک و هماهنگ با ذینفعان دست نیابد، طرح تعادل بخشی آب زیرزمینی در حد حرف و شعارهای جذاب باقیمانده و عملیاتی نخواهد شد(درخشان و عمرانیان خراسانی، 1396) بروز تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر منابع آب ایران نظیر کاهش جریانات آب سطحی و منابع آب زیرزمینی و برنامه‌های مدیریتی نظیر حقابه‌ها و کنتورهای هوشمند کشاورزی منجر به آسیب‌پذیری خانوارهای کشاورز و ناپایداری معیشت آنان گردیده است و تشدید بحران‌های آبی نیز موجب افزایش هرچه بیشتر آسیب‌پذیری خواهد گردید. هرچند وقوع مکرر خشکسالی موجب شده که این بحران، برای کشاورزان به عنوان یک پدیده جدید مطرح نباشد، اما پیچیدگی عوامل زمینه‌ساز و در هم تنیدگی پیامدهای ناشی از خشکسالی، این پدیده را به یکی از دغدغه‌های اصلی کشاورزان تبدیل نموده است. با اجرای طرح نصب کنتور اندازهگیری و تحویل حجمی آب، این طرح با مقاومت بهره‌برداران زیادی روبرو شده است. خانوارهایی که زمانی از چاه‌های غیرمجاز برداشت میکردند، حالا باید برداشت محدودی داشته باشند، روشن است که این بهره‌برداران با اجرای این طرح مخالفت خواهند کرد. خانوارهایی که برای تأمین معاش خود به منابع درآمدی کشاورزی وابسته‌اند، در طول خشکسالی، به میزان بیشتری آسیب میبینند. از سوی دیگر، فرصت شغلی موجود در روستا و افزایش بیکاری در میان جوانان خانوارهای کشاورزی، موجب رویگردانی جوانان این خانوارها از کشاورزی شده است که این روند، آینده کشاورزی این مناطق را با چالشی جدی مواجه می‌سازد. عدم بازدهی مناسب فعالیت کشاورزی خانوارها، به همراه خروج نیروهای جوان از چرخه تولید، موجب میگردد تخریب‌های زیست‌محیطی افزایشیافته و همچنین امکان توسعه کشاورزی در اینگونه مناطق تضعیف گردد.