بررسی اثر قدرت گروداران ذی نفوذ در مدیریت مشارکتی منابع آب دشت قزوین

تحلیل گروداران یکی از فاکتورهای کلیدی و تأثیرگذار در موفقیت سیاست های مدیریتی در هر زمینه ای است. این ابزار آمار مفیدی در مورد افرادی که در طرحهای مدیریت منابع آب اثرگذار هستند ارائه می دهد.

اطلاعات حاصل از تحلیل گروداران میتواند به عنوان ورودی مدلها و پژوهش های دیگر در نظر گرفته شوند که جهت برنامه ریزی طرحها و سیاستهای آینده و ارزیابی میزان موفقیت آنها استفاده میشوند. استفاده از روش های مدیریت مشارکتی در اجرای طرحهای مدیریت منابع آب میزان مشارکت گروداران را در مناطق مختلف بررسی می کند و اثر ایشان را در موفقیت طرحهای مدیریتی ارزیابی مینماید. مشارکت گروداران به ترتیب با منافع و قدرت و به تبع آن اهمیت ایشان در ارتباط است. مدلسازی قدرت گروداران و بررسی ارتباط آن میان سایر خصوصیات ایشان ارائه اخیراً مورد توجه قرار گرفته است. هدف از این پژوهش ارائه راهکاری جهت تدقیق و تسهیل تحلیل گروداران است ،بنابراین مدلی برای شبیه سازی اهمیت و قدرت گروداران در شبکه آبیاری قزوین جهت تحلیل سیاستهای مدیریتی در حوزه مدیریت منابع آب ارائه شده است.  

مدیریت منابع آب در کشور ما با چالش های فراوانی روبرو است، یکی از این چالش ها مدیریت گرودارن و مشارکت ایشان در طرح های مختلف آبی است این مسأله دلایل مختلفی مانند کمبود آگاهی ،عدم دسترسی به منابع اجرایی، عدم اعتماد، کمبود منابع مالی و غیره دارد. در این میان جدا از بحث مسائل دولتی مدیریت منابع آب، بخش کشاورزی و صنعت در ایران از منابع آب بیش ترین استفاده را می کنند بدون این که هیچ توجهی به عواقب آینده  بهرهبرداری ناپایدار خود داشته باشند. این رویکرد از عدم آگاهی در مورد وضعیت منابع آب، ضعف سیستم های اداری و نهادی، کمبود سرمایه گذاری و فرهنگ سازی و عدم حضور تمام گروداران برای تصمیم گیری در مورد طرحهای آبی حاصل می شود (1، 2 و 3). در بسیاری از کشورها از جمله ایران تصمیم گیری در مورد چگونگی مدیریت آب از سوی ارگان ها و نهادهایی شکل میگیرد که منافع متضادی با یکدیگر دارند و مسئولیت آن بر عهده نهاد واحدی نیست. از سوی دیگر اثرگذاری مصرف کنندگان در تصمیم گیری ها که ارتباط مستقیم با بهرهبرداری از منابع آبی را دارند کم رنگ تر است. از این رو توجه به تمامی گروداران در مدیریت منابع طبیعی دارای اهمیت است زیرا که موفقیت برنامهریزی، تصمیم سازی و تصمیم گیری در مورد منابع یک منطقه بدون توجه به نقش ایشان ممکن است با چالش روبرو شود (4).  

تحلیل گروداران به تشخیص قدرت، اهمیت ،سطح آگاهی و سایر خصوصیات گروداران پرداخته و هدف اصلی آن تجزیه و تحلیل گروداران و حل و فصل اختلافات در راستای توسعه چشم انداز طرح های مدیریت پایدار منابع آب در یک منطقهمی باشد. یکی از روش های قابل اجرا استفاده از چهارچوب های استاندارد تحلیل گروداران در مطالعات مدیریتی است. این چهارچوبها به شکل گسترده ای برای تولید دانش درباره گروداران و شناخت منافع و رفتارهای آن ها و جهت ارزیابی اهمیت ایشان در تصمیم گیری به کار رفته است. تحلیل گروداران در برنامه ریزی منابع آب ایجاد درک متقابل بهتری میان مدیران و مصرفکنندگان را می طلبد و باعث می شود تصمیم گیری به شکل پایدارتری صورت گیرد. تحلیل گروداران اطلاعات مفیدی در مورد افرادی که در طرح های مدیریت منابع آب دخیل هستند ارائه می دهد. این اطلاعات می تواند به عنوان ورودی تحلیل های دیگر در نظر گرفته شوند که برای طراحی استراتژی ها و تسهیل حمایت از طرح های اصلاح کننده استفاده می شوند (5).  

اخیراً پژوهش گران سعی داشتهاند که با استفاده از روش های مدیریت مشارکتی مسأله منابع آب را در مناطق مختلف بری کرده و راه حل های پایدارتری برای حل مشکلات مدیریتی منابع آب پیدا کنند. در مطالعات رستوگی و همکاران (2010) مطلوبیت تحلیل گروداران جهت مدیریت مناطق حفاظت شده ارزیابی شد. در پژوهش های ایشان از چهارچوب های انتخاب گرودارن کلیدی و ارزیابی خصوصیات گروداران که شامل سطح آگاهی، منافع، منابع در دسترس، قدرت، قدرت رهبری و اهمیت می باشد استفاده شده است (6). در مطالعات برنامه توسعه ملل متحد در مورد حاکمیت آب، نقش قدرت و منابع در دسترس گروداران ارزیابی شده است. در این مطالعات از روش های ترویجی در سطج جهانی استفاده شده و طرح های مختلف با موفقیت با استفاده از چهارچوب ارائه شده در این مطالعات ارزیابی شده اند. (7 و 8). به عنوان مثال، سالاری و همکاران (2015) شبکهاجتماعی گروداران را جهت رسیدن به مدیریت پایدارمنابع آب بررسی کردند. در پژوهش های ایشانسرمایه اجتماعی در تحلیل گروداران مورد بررسیقرار گرفته است، ایشان دریافتند که کاربرد روش تحلیل شبکه در بهبود مدیریت مشارکتی آب در رساتای حفظ و توسعه منابع آب لازم است چون ضعف سرمایه اجتماعی و عدم اتحاد بین گروداران منجر به کاهش اعتماد و مشارکت می شود (9). غفوری فرد و همکاران (2015) با استفاده از ماتریس تعاملات رابطه بین منافع و قدرت را طبق چهارچوب ^UNDP تبیین کردند، ایشان تعاملات میان گروداران دشت رفسنجان را در چهار سطح تقسیم بندی و قدرتمند ترین گروه گروداران را مشخص نمودند (10). نتایج به دست آمده بیانگر کمبود اعتماد و مشارکت ضعیف در این زمینه است. نتایج مشابه در پژوهش های ابراهیمی (2015) نیز به دست آمده است (11). کاربردهای پیشرفته تری نیز از تحلیل گروداران در زمینه مدیریت منابع آب صورت گرفته که در ترکیب با مدل های هیدرولوژیک صورت گرفته است.

علیزاده و همکاران (2016) پارامتر عدالت را در تلفیق روش های بهینهسازی و شبیهسازی هیدرولوژیک در حوضه آبریز به کار برده است (12). ایشان نتیجه گرفتند که اعمال سیاستهای تخصیص بهینه حاصل از مدل چانه زنی موجب کاهش قابل توجه برداشت از آب زیرزمینی میشود. در پژوهشی دیگر در مورد دریاچه ارومیه مشخص شد که مشارکت گروداران به ترتیب با منافع و قدرت (اهمیت) ایشان در ارتباط است (13). اما در این مقاله مدلی ریاضی جهت شبیه سازی اندرکنش میان میزان آگاهی، منابع در دسترس، اهمیت و قدرت گروداران ارائه و به کار برده شده است. 

این مقاله نتایج حاصل از تحلیل گروداران را که برای یک شبکه آبیاری انجام شده است نشان می دهد. هدف اول این مطالعه تشخیص گروداران کلیدی در شبکه آبیاری قزوین و ثبت خصوصیات آن ها مانند رویکرد، منافع، پتانسیل رهبری و به خصوص قدرت ایشان است. دومین هدف تحلیل تقسیم قدرت، اهمیت و تشکیل گروه های گروداران است. شایان ذکر است در این پژوهش دیدگاههای جدیدی در زمینه بررسی اثر گروههای خاصی از گروداران که با فرهنگ و سیاست ملی کشور منطبق است را مد نظر قرار داده است. نهایتاً مدلی جهت شبیهسازی ارتباط اهمیت و قدرت میان خصوصیات گروداران پیشنهاد شد و قدرت گروداران توسط مدل مذکور به دست آمد.