کاربرد مفهوم آب مجازی در مدیریت منابع آب ایران

چکیده ایران به دلیل واقع شدن در اقلیم خشک و نیمه خشک و همچنین با رشد روزافزون مصارف آب، در سالهای آتی با خطر بروز بحران آب مواجه م یباشد. لذا برای مقابله با آن می بایست نسبت به انواع مصرف آب با حساسیت بیشتری برخورد شود. از جمله این مصارف، آب مجازی است. آبی که در فرآیند تولید کالاها به کار می رود، آب مجازی نامیده م یشود که بخشی از آن نیز در محصول نگه داشته شده است. وقتی کالاها به بازارهای جهانی وارد می شوند، تجارت آب مجازی اتفاق می افتد. انتظار می رود که تجارت آب مجازی، مصرف آب را در سطح ملی و بین المللی به دلیل استفاده کاراتر و تخصص یتر از آب، کاهش دهد. امروزه مفهوم آب مجازی یکی از موضوعات مهم در مدیریت منابع آب به شمار م یرود. در این مطالعه وضعیت سازگاری مفهوم آب مجازی در ایران بررسی شده است. به این منظور روشی برای کمی سازی و ارزیابی آب نهفته در صادرات و واردات 1375 در ایران ارائه شده است. یافته ها - محصولات کشاورزی طی سال های 1385 نشان م یدهد که طی سال های مورد بررسی، در ایران تراز تجارت آب مجازی، منفی و ایران به واردکننده آب مجازی تبدیل گردیده است.

مقدمه:

در سرتاسر جهان منابع آب شیرین طی دهه گذشته، به دلیل افزایش جمعیت و فعالیت های اقتصادی و در نتیجه آنها افزایش در ایران به .(Postel et al., تخصیص آب، کمیاب تر شده اند ( 1996 % عنوان کشوری با آب و هوای خشک و نیمه خشک بیش از 94 منابع آب خود را در بخش کشاورزی به کار می گیرد. این سهم، بخش کشاورزی را به عنوان مصرف کننده عمده آب مطرح م یسازد. آب مجازی به عنوان حجم آب مورد نیاز برای تولید کالا یا خدمت وقتی کالای تولید شده به بازار .(Allen, تعریف می شود ( 1998 جهانی عرضه می شود تجارت آب مجازی روی داده است. با افزایش کمیابی آب در ایران مفهوم آب مجازی به یک موضوع مهم در مطالعات مدیریت منابع آب تبدیل شده است. این مطالعه، همگام با (Hoekstra & Hung, مطالعات جهانی در باره مفهوم آب مجازی 2005; Zimmer & Renault, 2003; Oki & Kanae, 2004; Chapagain & Hoekstra, 2003; De Fraiture et al., 2004) سعی دارد جریان آب مجازی محصولات کشاورزی ایران را کمی نماید. این مطالعه بر کالاهای کشاورزی متمرکز شده است چون این کالاها بخش عمده ای از مصرف آب جهانی را به خود اختصاص امروزه مفهوم آب مجازی به .(Postel et al., داده اند ( 1996 موضوعی چند بعدی تبدیل شده است. مدارک بسیاری وجود دارد که استفاده و تغییر سیستم های آب، جدا از استفاده زمین (Mitchell, برنامه ریزی جزئی ( 2005 (Foley et al., 2005) تغییرات آب و هوایی (Syvitski et al., مدیریت خاک ( 2005 (Vörösmarty et al., توسعه جمعیتی ( 2000 (Arnell, 1999) سلامت عمومی (Duarte et al., تولید و مصرف اقتصادی ( 2002 (Postel et al., مدیریت زیست محیطی ( 1996 (WHO,2005) تعاونی های توسعه (Allen, سیاست های تجاری ( 2001 (OECD, و امنیت ملی ; 2003 (World Bank, 2004) درک نخواهد شد. واردات آب (WMO et al., 2006 مجازی به عنوان ابزاری، برای کاهش فشار بر منابع داخلی آب می باشد، که می تواند برای کشورهای کم آب جذاب باشد .(Zehnder et al., 2003)