کشت پائیزه چغندرقند

درحال حاضر کشت چغندرقند بهاره که محصولی آب بر با متوسط مصرف حدود  14 هزار متر مکعب آب در هکتار می باشد، در بیش از 20 استان کشور رایج است. با توجه به تجربه حدود سه دهه گذشته در کشت پائیزه چغندرقند در استان خوزستان،  تغییر زمانی الگوی کشت چغندرقند از بهاره به پائیزه، بدلیل استفاده از نزولات آسمانی و کمتر شدن میزان تبخیر و تعرق، نه تنها موجب صرفه جویی بیش از 50 درصدی در مصرف آب در تولید چغندرقند شده است.  بلکه باعث شده است تا سطح کشت چغندرقند در استانهایی هم که دارای زمستان معتدلی می باشند، گسترش یابد.

شرح تجربه:

کشت پائیزه چغندرقند در دهه ی 60 ( از سال 1363 ) و با حدود 2500 هکتار سطح زیرکشت و احداث و راه‌اندازی دو واحد کارخانه قند دزفول و اهواز در استان خوزستان شروع و با متوسط بیش از 3 تا 4 هزار هکتار کشت در هر سال تا اواسط دهه ی 80 که کشت آن بدلایل مختلف از جمله پائین بودن میزان عیارقند و مشکلات کارخانه های قند استان متوقف شد، ادامه یافت .  تولید چغندرقند پائیزه در استان خوزستان با یک وقفه چند ساله و با هدف کاهش مصرف آب در چغندرقند مجددا در سال زراعی 93-92 با سطح زیر کشت حدود 2 هزار هکتار ، و با حمایت دولت و ورود بذور با کیفیت جدید خارجی که دارای عملکرد و درصد عیار قند بالایی بودند،  مجددا شروع و درحال حاضر بیش از 11 هزار هکتار کشت در این استان انجام می شود. درپی تجربه موفق کشت پائیزه چغندرقند در خوزستان این تجربه به سایر استانهایی که دارای شرایط مناسب کشت پائیزه هستند نیز تسری یافته است. ( نمودارهای  شماره  1 و 2 ).

نمودار شماره 1 : سطح کشت چغندرقند پائیزه طی سالهای 97- 1392

نمودار شماره 2 : میزان تولیدچغندرقند پائیزه طی سالهای 97- 1392

زمان و موقعیت جغرافیایی:

چغندرقند پائیزه بدلیل حساسیت به پدیده ساقه روی یا بولتینگ مناسب کشت در عرض های کمتر از 35 درجه می‌باشند ( نمودار شماره 6 ).  براساس تحقیقات موسسه تحقیقات چغندرقند مناسب ترین استانهای کشت پائیزه چغندرقند عبارتند از : خوزستان، فارس، ایلام، اصفهان، کرمانشاه، گلستان، جنوب خراسان، لرستان و کهکیلویه و بویراحمد

 زمان بندی و مراحل کاشت تا برداشت چغندرقند پائیزه در طول یک فصل زراعی از پائیزه شروع و تا بهار سال بعد ادامه دارد. (شکل شماره 7 ).

تبیین مسایل و چالش ها :

مهمترین چالش فراروی توسعه کشت پائیزه چغندرقند در کشور عدم وجود کارخانه قند در مناطق اصلی کشت پائیزه چغندرقند ( خوزستان، ایلام و گلستان ) است. که باعث افزایش هزینه های تولید بخصوص کرایه حمل گردیده است.

مراحل اجراء :

درکشت پائیزه ؛ عملیات کاشت از اواخر شهریور ماه شروع و تا عملیات برداشت که از اردیبهشت ماه آغاز می گردد ، ادامه دارد.

فرآیند و روش اجراء :

فرآیند تولید چغندرقند پائیزه در کشور با ابلاغ برنامه کشت به استانها و کارخانه های قند فعال در این عرصه  توسط مجری طرح در ستاد وزارت متبوع آغاز و با تامین و تدارک نهاده های مورد نیاز با تعامل کارخانه های قند ( انعقاد قراردادکشت ) ادامه یافته و  درنهایت نیز با تحویل محصول تولیدی به کارخانه های قند و استحصال شکر از آن پایان می یابد.

تجارب جهانی مرتبط:

 چغندرقند پائیزه در برخی کشورها نظیر اسپانیا ، پرتغال، مصر ، آمریکا  کشت می گردد.

نتایج :

با توسعه کشت پائیزه چغندرقند در استان خوزستان علاوه بر صرفه جویی بیش از 50 درصدی در مصرف آب ، میزان عملکرد در واحد سطح ( نمودار 3 ) ، میزان شکر تولیدی ( نمودار شماره 4 ) و تفاوت معنی دار و حدودا دو برابری بهره وری آب در تولید شکر ( نمودار 5 ) ، کاهش جمعیت آفات و بیماریهاو... در مقایسه با چغندرقند بهاره افزایش یافته، و موجب شود تا  این الگوی کشت به استانهای دیگر کشور نیز تسری پیدا نماید. بطوریکه در سال 1397 سطح زیرکشت چغندرقند پائیزه به بیش از 15200 هکتار افزایش یافته است.

تولید چغندرقند پائیزه و توسعه آن به ویژه در مناطق گرم و معتدل کشور نه تنها موجب افزایش بهره وری آب در تولید چغندرقند و شکر استحصالی از آن می گردد ( بدلیل برخورداری از بارش های فصلی و پائین بودن میزان تبخیر و تعرق نسبت به کشت بهاره )  بلکه باعث افزایش ضریب اشتغال در دو بخش مهم  کشاورزی و صنعت نیز می گردد. این تجربه موفق یکی از تجارب کاربردی در سازگاری با کم آبی در کشور است.

نمودار شماره 3 : عملکرد چغندرقند پائیزه طی سالهای 97- 1392

نمودار شماره 4 : میزان  استحصال شکر از چغندرقند پائیزه طی سالهای 97- 1392

نمودار شماره 5 : میزان بهره وری آب در تولید شکر استحصالی ازچغندرقند پائیزه طی سالهای 97- 1392

منابع :

طرح افزایش ضریب خوداتکایی شکر ، آمارنامه وزارت جهادکشاورزی، گزارشات مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنعت، معدن و کشاورزی ایران

تقدیر و تشکر :

در اجرای توسعه کشت پائیزه چغندرقند لازم می­دانم از جناب آقای مهندس حجتی وزیر محترم جهادکشاورزی، جناب آقای مهندس کشاورز معاون محترم زراعت، جناب آقای مهندس شریعتمدار مشاور عالی محترم وزیر و رئیس محترم مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنعت، معدن و کشاورزی ایران، جناب آقای دکتر طالقانی رئیس محترم موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند و همچنین مدیران عامل محترم کارخانه های قند اصفهان، نقش جهان، قند بیستون، قند اسلام آباد، قند چهارمحال، قند قزوین، قند همدان، قند جوین و قند تربت جام که نقش مهمی در هدایت، راهبری و پشتیبانی از این طرح ملی را بعمل آوردند، کمال تشکر و قدردانی نمایم.