ایجاد اشتغال غیرآب‌بر در مقابل توقّف توسعه سطح زیرکشت آبی در شهرستان تکاب با ایجاد خانه توسعه تکاب
شرایط کنونی دریاچه ارومیه و بحران خشکی آن، پیامد چندین دهه توسعه نامتوازن و ناپایدار در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و برداشت بی‌رویه از منابع آب تجدیدپذیر حوضه بوده که مجموعه‌ای از عوامل انسانی و طبیعی مختلف، من‌جمله توسعه روزافزون بخش کشاورزی، تغییر الگوی کشت و گرایش به تولید محصولاتی با مصرف بالای آب در سطح حوضه و بهره‌وری پایین مصرف آب چنین شرایطی را برای پهناورترین دریاچه داخلی ایران رقم زده است. ستاد احیای دریاچه ارومیه با مشارکت استانداری آذربایجان غربی و مؤسسه آموزش عالی صبا در قالب طرح «توسعه منطقهای در شهرستان تکاب» اجرایی ساختن برنامه‌های ذیل را در دستور کار خود قرار داده است:
- شناسایی و بهرهمندی از ظرفیتها و توانمندیهای بالقوّه و بالفعل شهرستان تکاب
- توانافزایی و بسترسازی جهت ایجاد فرصتهای شغلی مناسب
- توانمندسازی، پشتیبانی، تسهیل‌گری و کارآفرینی در بخش‌های کشاورزی، گردشگری و بوم‌گردی
- آموزش تغییر الگوی کشت در راستای مصرف هوشمندانه آب
- ارائه مشاوره و تسهیل‌گری برای نهادهای مردمی شهرستان در راستای معیشت جایگزین
- تلاش برای حل مسائل موجود و برطرف کردن عوامل توسعه‌نیافتگی شهرستان تکاب
اجرای مجموعه اقدامات تسهیل‌گری برنامه‌ریزی شده در راستای سیاست‌های اجرایی طرح، پس از توانمندسازی مردم محلّی و واگذاری اختیارات به مردم و سازمان‌های غیردولتی، خواهد توانست با توسعه و ترویج گیاهان کم‌آب‌بر و معیشت جایگزین غیرآب‌بر ضمن بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی منطقه، به پایداری منابع آبی کمک شایانی نماید.
زمان و موقعیت جغرافیایی
زمان اجرای طرح: سال 1396 تاکنون
موقعیت جغرافیایی طرح:
شهرستان تکاب به مرکزیت شهر تکاب، یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان غربی و حوضه آبریز دریاچه ارومیه است که در جنوب شرقی این استان واقع گردیده است. این شهرستان از غرب به شهرستان شاهین‌دژ، از شمال‌غربی به شهرستان هشترود، از شمال‌شرقی به استان زنجان، از جنوب و جنوب‌غربی به شهرستان سقز و از جنوب‌شرقی به شهرستان بیجار محدود بوده و با سه استان زنجان، آذربایجان شرقی و کردستان مرز مشترک دارد.
شرح تجربه:
شهرستان تکاب علی‌رغم برخورداری از ظرفیت‌های بالقوّه مثال‌زدنی در حوزه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی، تاکنون نتوانسته متناسب با این ظرفیتها توسعه یابد، لذا همانند اغلب شهرستان‌های کشور با شرایط مطلوب اقتصادی و اجتماعی فاصله قابل‌توجّهی دارد. در همین راستا با مشارکت ستاد احیای دریاچه ارومیه، استانداری آذربایجان غربی و مؤسسه آموزش عالی صبا طرح «توسعه منطقهای در شهرستان تکاب» تعریف گردیده تا نقطه آغازی برای تلاش جهت از سر گرفتن مسیر توسعه اقتصادی و اجتماعی این شهرستان باشد. طرح مذکور از مجموعه فعالیتهایی تشکیل شده که هریک به نوعی در راستای حل مسائل و شتابدهی فرآیند توسعه این شهرستان است. برنامه‌های تعریف شده ذیل این پروژه، عبارتند از:
* برنامه توانافزایی
بهترین روش برای ارتقای توانمندیهای افراد و تشکّل‌ها، آموزش از طریق برگزاری کارگاه‌های عملی است که افراد ضمن آشنایی با مفاهیم یک موضوع، با به‌کارگیری و تمرین چارچوب‌ها و ابزارهای مرتبط، مهارت لازم برای کاربست آن موضوعات در فضای واقعی را نیز خواهند آموخت. بر همین اساس و با هدف توانافزایی نهادهای توسعه‌ای شهرستان تکاب، کارگاه‌های زیر برگزار گردیده که محتوای این کارگاه‌ها کاملاً بر اساس نیازهای نهادهای توسعه‌ای طراحی و تدوین شده است.
کارگاه آموزشی توسعه پایدار محلی و منطقهای
گفتمان‌سازی و حرکت در راستای توسعه پایدار شهرستان، نیازمند آشنایی با مفاهیم و نظریه‌های غالب در این حوزه است. در این کارگاه افراد با مفاهیم کلیدی توسعه پایدار محلی و منطقهای آشنا شده و چگونگی به‌کارگیری آنها را فراگرفته‌اند.
کارگاه آشنایی با رویکردهای حل مسئله
حرکتهای سازنده و در راستای توسعه، عموماً با رویکردهای حل مسئله به پیش میروند. در این کارگاه مفاهیم مرتبط آموزش داده شده و مسائل شهرستان با رویکرد حل مسئله مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
کارگاه شناخت اکوسیستم کارآفرینی و ابزارهای ارتقای آن
کارآفرینی به عنوان عامل محوری توسعه اقتصادی شناخته می‌شود. برای آن‌که بتوان نرخ کارآفرینی را در جامعه ارتقاء داد، بایستی مداخلات توسعه اقتصادی مبتنی بر اکوسیستم کارآفرینی طراحی شود که در این کارگاه مفاهیم و روشهای مرتبط با این نگاه آموزش داده شده‌اند.
کارگاه آموزشی چگونگی تقویت فعالیتهای جمعی و پویشهای اجتماعی
فعالیتهای جمعی و پویشهای اجتماعی بستر تحرکات اجتماعی سازنده هستند. اما فعالیت جمعی و راهاندازی پویشها اصول و قواعدی دارند که در این کارگاه به آنها پرداخته شده و آموزش‌های مرتبط به مخاطبین ارائه شده است.
کارگاه آموزشی تفکر طراحی و نوآوری اجتماعی
تفکر طراحی سعی میکند ذهن خلاق (نیم‌کره راست) و ذهن تحلیلی (نیم‌کره چپ) را به طور هم‌زمان درگیر حل مسأله کند. مبتنی بر این روش، مسیر موفقیت با شکست‌های کوچک پر شده و با درس‌آموزی از همین تجارب شکست‌خورده، زمینه‌سازی برای اتفاقات تاثیرگذار فراهم می‌شود. نوآوری‌های اجتماعی نیز مجموعه فعالیت‌ها و اقدامات جدیدی هستند که پاسخ‌هایی بهتر و اثربخش‌تر از راهکارهای موجود برای مشکلات اجتماعی فراهم می‌کنند. در این کارگاه به معرفی این مفاهیم و تجارب روز داخلی و خارجی در این زمینه پرداخته شده و در ادامه تمرین‌های عملی توسط افراد کارگاه به مرحله اجراء درآمده است.
* مشاوره و پشتیبانی از نهادهای توسعه گر
علاوه بر برگزاری کارگاه‌ها، به منظور تقویت نهادهای توسعه‌گر شهرستان، میتوان از طریق مشاوره و پیشتیبانی این نهادها، در اجرای برنامه‌ها و اهداف‌شان، موجب تقویت آنها شد. از جمله خدمات مشاوره میتوان به کمک در راستای شبکهسازی این نهادها در سطح شهرستان و خارج از شهرستان اشاره نمود که دامنه اثر و سرمایه‌های انسانی، اجتماعی، علمی و ... این نهادها را تقویت میکند. همچنین مشاوره در مورد روشهای مختلف تأمین مالی نیز از نیازهای معمول این نوع نهادها به منظور پایداری فعالیت آنها است. فرآیند مشاوره و پشتیبانی، یک فرآیند تعاملی است که متناسب با نیازهای واقعی و پویای اینگونه نهادها در مواجهه با مسائل مختلف در طول زمان تعریف می‌شود و ممکن است موضوعات مشورتی در طول پروژه نیاز به بازتعریف داشته باشد. به منظور تامین و ارائه چنین مشورت و پشتیبانی در مواجهه با مسائل مختلف، موارد زیر انجام پذیرده است:
مطالعه مفاهیم و نظریه‌های مرتبط:
برای فهم هر چه بهتر یک موضوع، نیاز است مفاهیم و نظریات پیرامون آن تا حد امکان مورد بررسی قرار گیرد.
بهینه‌کاوی:
شناسایی و تحلیل تجارب مشابه در سایر مناطق داخلی و خارجی کشور، موجب کسب دیدگاه بازتر و کارآمدتری نسبت به ایده‌ها و نظرات مختلف می‌شود.
گردآوری نظرات و دیدگاه‌های متخصصین در خصوص موضوع
پیچیدگی، عمق و منحصر بودن موضوعات در یک منطقه ایجاب میکند تا علاوه بر اطلاع یافتن از نظریات رایج در آن زمینه، نظرات متخصّصین مجرب نیز دریافت شود تا به صورت خاص مورد تحلیل قرار گیرد.
مشاهدات و گردآوری اطلاعات:
برای اطمینان یافتن از کمیت و کیفیت یک مسئله بهتر است از طرق مختلف به گردآوری اطلاعات پیرامون آن پرداخته شود تا از این طریق تحلیل‌های کارآمدتری به دست آید.
تحلیل نتایج به دست آمده:
برای فهم ریشه‌های یک مسئله، می‌بایست تحلیلی از موضوع و ریشه‌های آن بر اساس شواهد و اطلاعات و نظرات به دست آمده، صورت گیرد تا بتوان جهت‌گیری و راهکارهای مناسبی کشف و اتخاذ نمود.
ارائه آموزش‌ها و مشورت‌های لازم:
ادراک و تحلیل به دست آمده از مسئله و همچنین راهکارهای شناسایی شده برای مقابله با مسئله را میتوان از طریق ارائه آموزش و مشاوره، به جامعه و نهادهای مربوطه منتقل نمود.
تسهیل‌گری ارتباطات از طریق حضور در مجامع و جلسات:
حل مسائل، در بستر ارتباطات مؤثر ممکن خواهد بود؛ لذا برای دستیابی به آن لازم است از تکنیک‌های تسهیل‌گری استفاده نمود که روابط مبهم و متعارض را به سمت روابط سازنده سوق دهد.
* اطلاع‌رسانی و تبلیغات
اطلاع‌رسانی و تبلیغات فعالیت‌ها و پشتیبانی‌های صورت پذیرفته در جهت توسعه منطقه، به منظور در جریان قرار گرفتن ذی‌نفعان پروژه و خصوصاً جامعه محلی حائز اهمیت است. بازتاب فعالیتهای توسعه‌ای در سطح شهرستان می‌تواند به ایجاد فضای امید و تحرّک کمک نماید و در سطح فراشهرستانی نیز می‌تواند شهرستان تکاب را بازتعریف نماید. این قبیل فعالیت‌ها در قالب‌های متنوعی نظیر عکس، کلیپ‌های کوتاه، مطالب نوشتاری، گزارش‌های تصویری، پوشش رسانه‌های محلی و استانی و غیره پیگیری و اجرا شده‌اند.
* تشکیل دفتر محلی پروژه
اقدام ویژه دیگری که در این پروژه و با توجه به شناختِ به دست آمده از منطقه تا به امروز، طرح‌ریزی و اجرا شده، تشکیل دفتر محلی پروژه در شهرستان تکاب است. (شکل 1) دو هدف از این اقدام وجود دارد. اولاً با استقرار نمایندگان پروژه در این دفتر از سویی آمد و شد مردم و فعّالین اقتصادی و اجتماعی و از سوی دیگر، فضای گفتگو و تبادل نظر، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی و همچنین تحریک انگیزه‌ها و دغدغه‌ها برای فعّال شدن در جهت توسعه شهرستان، صورت می‌گیرد؛ ثانیاً این دفتر، محل مراجعه برای ذی‌نفعان پروژه خواهد بود تا امکان دنبال کردن پیشرفت فعالیت‌ها از نزدیک ممکن گردد.
شکل 5- دفتر محلّی پروژه در شهرستان تکاب
اقدامات انجام شده و دستاوردها:
تشکیل کارگروه تخصّصی تسهیل‌گری شامل ارکان: مدیریت پروژه، مدیریت فنآوری، تسهیلگر و مستندساز، مسئول دفتر و کارشناس امور اداری و مربیان و مدرسان دورههای آموزشی مختلف دیدار با مسئولین محترم شهرستان تکاب جهت پیشبرد و تحقّق اهداف طرح از جمله فرماندار محترم شهرستان تکاب، ریاست محترم شورای شهرستان تکاب، ریاست محترم سازمان جهاد کشاورزی، نماینده محترم مجلس شورای اسلامی و مشاوران عالی ایشان، معاونت محترم فرماندار و بخشدار محترم و ... (شکل 2)
شکل 6- دیدار با مسئولین محترم شهرستان تکاب با هدف پیشبرد اهداف پروژه
برگزاری جلسات و گردهمایی‌های متعدّد کارگروه تسهیل‌گری با کارآفرینان، افراد جویای کار و کشاورزان منطقه (شکل 3)
شکل 7- برگزاری جلسات کارگروه تسهیل‌گری با افراد جویای کار و کشاورزان شهرستان تکاب
برگزاری جلسات متعدّد هم‌اندیشی کارگروه تسهیل‌گری با مسئولین محترم سازمان جهاد کشاورزی تکاب با محوریت مصرف هوشمندانه آب، ارائه تسهیلات آبیاری تحت فشار و تغییر الگوی کشت
اطلاع‌رسانی در منطقه جهت ثبت‌نام و شرکت در دورههای آموزشی مختلف با محوریت معیشت جایگزین
برگزاری دورههای آموزشی مختلف فنی و حرفهای کوتاه‌مدّت کشاورزی به صورت رایگان با هدف کارآفرینی و توانمندسازی در بخش کشاورزی و ارائه مدرک معتبر از سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی در زمینه‌های: (مجموعاً با 374 نفر آموزش‌دیده)
- پرورش قارچهای خوراکی (دکمهای و صدفی)
- شناسایی و بهرهبرداری از گیاهان دارویی
- تولیدات گلخانهای
- پرورش زعفران
- کشت زرشک
- صنایع تبدیلی و بسته‌بندی
- پرورش گل محمدی
- سنجدکاری
- احداث و اصلاح باغات گردو، بادام و پسته
پرورش دام و طیور (شکل 4)
شکل 8- برگزاری دورههای آموزشی مختلف فنی و حرفهای کوتاه‌مدّت کشاورزی
برگزاری جلسات هم‌اندیشی و مشاوره برای حل مسائل موجود و برطرف کردن عوامل توسعه‌نیافتگی شهرستان تکاب در محورهای کشاورزی، گردشگری، بوم‌گردی
استفاده از توانایی‌های فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بومی شهرستان تکاب جهت تدریس دورههای آموزشی مختلف بر اساس ظرفیتها و توانمندیهای بالقوّه و بالفعل شهرستان
ایجاد پایلوت (مزرعه نمونه) کشت زعفران در شهرستان تکاب، روستای چهار قلعه (شکل 5)
شکل 9- ایجاد پایلوت (مزرعه نمونه) کشت زعفران در روستای چهار قلعه
معرفی، هدایت و پشتیبانی مالی از طریق تسهیلات اقتصاد مقاومتی و مشاغل پایدار (بانک مهر اقتصاد، بانک کشاورزی و...)
ایجاد بانک اطلاعاتی افراد جویای کار و نیازمند به آموزش جهت توانافزایی و کمک به معیشت جایگزین
هماهنگی و همکاری با سایر طرح‌های در حال اجرا (در زمینه تأمین نهاده‌ها، ایجاد پایلوت و خرید تضمینی محصولات کم‌توقّع پربهره و ...)
تهیه و توزیع منابع کمک آموزشی جهت اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی از طریق کاتالوگ، سی‌دی، دی‌وی‌دی و انیمیشن‌سازی و ...
گروه: کشاورزی و آبخیزداری کلمات کلیدی: