طرح افزایش ضریب خوداتکایی گندم

با اجرای طرح افزایش ضریب خوداتکایی گندم ضمن ایجاد پایداری و افزایش تولید و کاهش 15 درصدی سطح کشت گندم آبی میزان بهره وری آب نیز با اقدامات فنی و پشتیبانی ارتقاء یافت.

شرح تجربه:

طرح افزایش ضریب خوداتکایی گندم به عنوان مهم‌ترین طرح راهبردی در زمینه تولید محصولات کشاورزی با بهره‌گیری از توانمندی علمی متخصصان و کشاورزان پیشرو و تجارب بدست آمده، از سال 1393 در کلیه استان‌های کشور به اجرا درآمد. برخی از اقدامات فنی شاخص که در راستای افزایش بهره‌وری آب در طرح فوق مورد توجه و عمل قرار گرفت به شرح ذیل می‌باشد:

• رشد تولید بذور اصلاح شده و تحت پوشش قرار گرفتن مزارع بیشتر با ارقام جدید از بذور گواهی شده با قابلیت تولید بالا.
• توسعه کشت ارقام گندم با دوره رشد کوتاه‌تر و نیاز به یک آب کمتر و با عملکرد بالا و متحمل به تنش‌های زنده و غیر زنده.
• توسعه کشاورزی حفاظتی در اراضی آبی و دیم (کم خاک‌ورزی و بی خاک‌ورزی) برای کاهش تبخیر و کاهش فرسایش و نفوذ بیشتر آب در خاک.
• پیگیری جهت توسعه آبیاری میکرو و بارانی از طریق معاونت آب و خاک و فنی مهندسی.
• بهینه نمودن و ارتقاء مصرف کودهای شیمیایی، آلی و بیولوژیک برای رشد تولید در واحد سطح که موجب ارتقاء کارآیی مصرف آب می‌گردد.
• توسعه کشت در کف جوی به منظور توزیع یکنواخت آب آبیاری در مزرعه.
• رعایت تراکم بوته و تاریخ کاشت مطلوب، ارتقاء درجه مکانیزاسیون در فرآیند تولید محصول گندم.
• مدیریت صحیح بقایای گیاهی و جلوگیری از سوزاندن بقایا و کمک به تهیه کارنده‌های کشت مستقیم در دیمزارها به منظور توسعه کشاورزی حفاظتی و دست‌کاری کمتر خاک برای کاهش تبخیر.
• توسعه پیش‌‌آگاهی و کنترل عوامل خسارت‌زا و کاهش خسارت که موجب ارتقاء بهره‌وری و افزایش عملکرد و ارتقاء کیفیت محصول می‌گردد.
• اجرای پروژه مشترک با دو موسسه تحقیقات بین‌المللی و بهره‌گیری از تجارب آن موسسات در 16 استان محوی تولید گندم با رویکرد افزایش عملکرد و پایداری تولید محصولات زراعی.

زمان و موقعیت جغرافیایی:

زمان اجرای هر یک از اقدامات فنی و پشتیبانی فوق با شروع سال زراعی آغاز و تا پایان دوره برداشت ( ابتدای پاییز تا پایان شهریور) ادامه می یابد.

تبیین مسایل و چالش‌ها:

مهمترین چالش فرآروی توسعه اقدامات فنی کمبود اعتبار و ناکافی بودن حمایت مالی از کشاورزان بویژه در خصوص توسعه آبیاری میکرو با توجه به هزینه بالای آن.

مراحل اجراء:

کاشت (فصل پائیز)، داشت (فصل زمستان و بهار)، برداشت (فصل بهار و تابستان).

فرآیند و روش اجراء:

فرآیند تولید گندم در کشور با ابلاغ برنامه کشت قبل از شروع سال زراعی به استان‌ها و تامین و تدارک نهاده‌ها، پشتیبانی‌های فنی و آموزشی مورد نیاز شروع و در طول فصل زراعی از طریق کارشناسان مراکز خدمات دهستان و مدیریت شهرستان و سازمان‌های جهاد کشاورزی استان و در طول آن دفتر ستادی مجری طرح گندم کشور برنامه تولید گندم  نظارت و مراقبت می‌گردد. پس از برداشت نیز گندم تولیدی مطابق قانون و قیمت خرید تضمینی ابلاغی توسط دولت خریداری و برای تولید نان و سایر مصارف به مصرف کنندگان عرضه می‌گیرد.

تجارب جهانی مرتبط:

گندم تنها محصولی است در دنیا که از نزدیک خط استوا تا عرض های بالا و حدود 60 درجه کشت و کار می شود. کشورهای عضوء اتحادیه اروپا، چین، هند، آمریکا و روسیه از تولید کنندگان برتر گندم دنیا هستند.

 نتایج:

کلیه اقدامات فنی و پشتیبانی انجام گرفته طی سال‌های اجرای طرح چه به طور مستقیم با کاهش حجم آب مصرف به جهت نیاز آبی کم تر رقم مورد کشت و اجرای شیوه‌ های نوین آبیاری از جمله آبیاری تیپ، کاهش تعداد دفعات آبیاری با توسعه کشت ارقام زودرس و چه بطور غیر مستقیم با اجرای کشاورزی حفاظتی و کشت مستقیم، رعایت تراکم بوته و ... که در بالا اشاره شد با افزایش تولید منجر به افزایش بهره وری آب طی سالهای اخیر گردید بطوریکه میزان بهره وری آب از 700 گرم دانه تولیدی به ازای هر متر مکعب آب در سال 93 به 850 گرم دانه به ازای هر متر مکعب آب در سال 96 ارتقاء یافت و برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای سال‌های آتی نیز با هدف افزایش بهره‌وری آب در تولید گندم همچنان مد نظر می باشد که امید هست با حمایت‌های لازم اهداف محقق گردد.

منابع:

1. طرح افزایش ضریب خوداتکایی گندم
2.  آمارهای موجود در معاونت زراعت
3. گزارشات فنی موسسات تحقیقاتی سازمان تحقیقات کشاورزی
4. تجارب موسسه تحقیقات بین‌المللی سیمیت و ایکاردا