ترویج کشت قصیل جو راهکاری برای افزایش بهره وری آب، زمین و تولید علوفه

علوفه سبز جو یا قصیل جو از نظر داشتن مواد خشبی کم، قابلیت هضم مناسب، پروتئین خام زیاد و خوش‌خوراکی حائز اهمیت است. استفاده از کشت پاییزه علوفه سبز جو موجب بهره برداری بهینه از منابع آب و خاک می‌شود و در ابتدای فصل بهار که علوفه کافی در دسترس نیست، علوفه سبز با کیفیت برای تغذیه دام فراهم می‌کند. در طرح‌های تحقیقاتی انجام شده در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان مشخص شد ژنوتیپ‌های منتخب جوی قصیل دارای بالاترین مقدار تولید ماده خشک در واحد سطح (از 9 تا 14 تن در هکتار) و همچنین بالاترین مقادیر ارزش غذایی بوده و خصوصیات سیلویی و تغذیه‌ای کلیه ژنوتیپ‌ها مطلوب و کارایی تولید ماده خشک  ژنوتیپ‌های منتخب به طور متوسط 7/1 برابر و کارایی تولید پروتئین این ژنوتیپ‌ها به طور متوسط 5/2 برابر ذرت علوفه‌ای بود. کشت جوی  قصیل برای کشاورزان، استفاده بهینه از منابع آب و خاک، تولید علوفه و محیط زیست مزیت داشته و کشت آن در کلیه مناطق کشور اعم از سردسیر، معتدل یا گرمسیر امکان پذیر بوده و با تولید علوفه کافی و خالی کردن به موقع زمین، امکان استفاده از زمین برای کشت‌های بعدی را به خوبی فراهم می‌کند. با استفاده از کشت جوی قصیل می‌توان کمبود علوفه سیلویی کشور به میزان 8 میلیون تن در سال را برآورده نمود.  

تعریف چالش و اهمیت موضوع : (چالش باید دارای مکان، زمان، وسعت اندازه باشد.)

سطح زیر کشت جو در کشور در سال زراعی 95- 1394 حدود 76/1 میلیون هکتار بوده است که از این مساحت  7/3 میلیون تن جو و حدود 96/2 تا 7/3 میلیون تن کاه جو به دست می‌آید (آمارنامه کشاورزی، جلد اول، 1396). استان‌های عمده تولید کننده جو در کشور: فارس، لرستان، خراسان، اصفهان و کرمانشاه هستند. براساس برنامه توسعه کشاورزی تا سال 1404، برای تولید حدود 16 میلیون تن شیر و یک و نیم میلیون تن گوشت قرمز، به 20 میلیون تن علوفه سیلویی نیاز است و کشور 8 میلیون تن کمبود دارد ( فضائلی، 1397) که برای تأمین این میزان علوفه سیلویی کمبودی، نیاز به 200 هزار هکتار کشت ارقام مناسب جوی قصیل با تولید 40 تن در هکتار است. تولید این علوفه در ابتدای فصل بهار است که ذخایر علوفه دامداری‌ها مصرف شده، دام ها نیاز مبرم به علوفه داشته و به دلیل کمبود علوفه، به ناچار فشار بر سایر اقلام خوراک مورد نیاز دام و طیور که عمدتاً وارداتی هستند آورده می‌شود که موجب افزایش هزینه‌های دولت برای تأمین مواد اولیه با ارز دولتی و گران شدن محصولات پروتئین حیوانی اعم از دامی و طیور می‌شود. این مقدار علوفه از طریق کشت جو پاییزه و مصرف آب ناشی از بارندگی های پاییز و زمستان  و در زمین‌های فقیر و با آب با درجه شوری بالا امکان پذیر است، در حالیکه کشت ذرت تابستانه بوده و منحصراً بر اساس آبیاری با آب سطحی و در شرایط بحران آب است.

مزیت یافته به یافته های قبلی ( بررسی منابع) :

طرح بررسی توان کمی و کیفی تولید قصیل از لاینها و ارقام جو به صورت مشترک توسط بخش تحقیقات زراعی و باغی و بخش تحقیقات علوم دامی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان توسط محلوجی و همکاران ( 1393 ) به اجرا در آمد. در این طرح مشخص شد، ژنوتیپ‌های منتخب این آزمایش شامل ژنوتیپ‌های 5 ، 6، 14 و 4 دارای بالاترین مقدار تولید ماده خشک در واحد سطح (از 9 تا 14 تن در هکتار) و همچنین بالاترین مقادیر ارزش غذایی بودند. در ادامه این طرح، اسدیان و همکاران (1392) خصوصیات سیلویی و تغذیه‌ای 10 ژنوتیپ علوفه جو را مقایسه نمودند. کلیه ژنوتیپ‌ها از نظر خصوصیات سیلویی مطلوب بودند، لذا تعیین ژنوتیپ مناسب براساس عملکرد ماده خشک در هکتار و هضم پذیری ماده خشک و ماده آلی مطلوب خواهد بود.  با توجه به اینکه کارایی تولید ماده خشک (کیلوگرم ماده خشک به ازای هر مترمکعب آب) ژنوتیپ های منتخب این آزمایش به طور متوسط 7/1 برابر و کارایی تولید پروتئین (کیلوگرم پروتئین به ازای هر مترمکعب آب) این ژنوتیپ ها به طور متوسط 5/2 برابر ذرت علوفه‌ای می‌باشد (مطابق جدول 1). 

نسبت کارایی ماده خشک قصیل جو به ذرت  71/1 =46/1 ÷ 5/2

نسبت کارایی پروتئین قصیل جو به ذرت  5/2 =12/0 ÷ 3/0

جدول 1- کارایی تولید ماده خشک و پروتئین فصیل جو ژنوتیپ های منتخب در مقایسه با ذرت علوفه ای

روش شناسی دست یابی به یافته :

ارقام جوی قصیل شناسایی باید بشوند و براساس آزمایشات به نژادی جو که هر ساله انجام می‌شود در آزمایش سازگاری می‌توان ژنوتیپ های برتر را از لحاظ میزان تولید علوفه قصیل ارزیابی نمود و در اختیار کشاورزان و دامداران علاقمند قرار داد. با توجه به اینکه سود حاصل از برداشت جو به صورت قصیل بیشتر از دانه جو و کاه  جو است، در کنار ترویج کاشت و برداشت قصیل جو، لازم است حمایت لازم به صورت خرید تضمینی جو انجام شود تا میزان سطح کشت قصیل جو تحت کنترل بوده و بیشتر از 10 درصد از سطح زیر کشت جوی کشور به این امر اختصاص پیدا نکند تا تولید جو و کاه برای تأمین خوراک دام های کشور دچار اختلال نشود. البته عرصه‌های بدون استفاده به خصوص در مناطق سردسیری کشور که تک کشت ی هستند، به خوبی می‌تواند در اختیار کشت علوفه قصیل جو قرار گیرد، بدون اینکه موجب  بی نظمی و اختلال در کشت سایر محصولات شده و موجب تولید حجم قابل توجهی علوفه در کشور خواهد شد.  

اثربخشی یافته :

میزان اثربخشی یافته برای کاهش چالش به طور دقیق و کمی و علمی بحث شود و مکان های توسعه آن در عرصه ارائه شود.

کشت پاییزه جوی قصیل در کلیه مناطق کشور اعم از سردسیر، معتدل یا گرمسیر امکان پذیر بوده و با تولید علوفه کافی و خالی کردن به موقع زمین، امکان استفاده از زمین برای کشت های بعدی را به خوبی فراهم می کند. در صورت تخصیص تنها 200 هزار هکتار از اراضی آبی کشور به جوی قصیل، امکان تولید 8 میلیون تن علوفه سیلویی در سال و رفع کمبود علوفه سیلویی مورد نیاز دام داران برای تولید شیر و گوشت قرمز کشور در برنامه توسعه کشاورزی تا سال 1404 فراهم خواهد شد که به امنیت غذایی و ثبات اقتصادی و سیاسی کشور کمک شایان توجهی خواهد کرد.  

الزامات برای توسعه یافته در عرصه :

در خصوص پایلوت، وسعت پایلوت، مکان پایلوت و ... بحث  شود.

• تهیه و توزیع ارقام مناسب جوی قصیل در بین کشاورزان و دامداران علاقمند
• تهیه نشریات ترویجی مناسب و آموزش کشاورزان برای کاشت، برداشت و سیلو نمودن آن
• در صورت لزوم حمایت لازم از خرید تضمینی دانه جو برای کنترل سطح کشت قصیل جو برای تأمین خوراک دام های کشور و جلوگیری از هرگونه اختلال در تولید کافی جو و کاه جو
• استفاده از عرصه های بدون استفاده به خصوص در مناطق سردسیری کشور به منظور کشت علوفه قصیل جو

جایگاه یافته در نقشه راه کشاورزی و استفاده  ذینفعان :

کشت جوی  قصیل برای کشاورزان، استفاده بهینه از منابع آب و خاک، تولید علوفه مورد نیاز و محیط زیست منافع زیر را دربر دارد:

کشت جوی قصیل در زمین های فقیر و با آب با درجه شوری بالا ( آستانه تحمل گیاه جو به شوری آب آبیاری: میلی موس بر سانتیمتر 5000 = ECو برای ذرت میلی موس بر سانتیمتر 2000 = EC) بوده و راندمان مصرف آب آن برای تولید علوفه بیش از 2 برابر ذرت است.

آب مصرفی در کشت جو، پاییزه بوده و تامین آب، بیشتر در طی فصل پاییز، زمستان و بهار از طریق آب سطحی و بارندگی است.

کشت جوی قصیل موجب تولید علوفه در ابتدای فصل بهار می‌شود که کمبود علوفه وجو داشته و در نتیجه از فشار بر سایر اقلام خوراک مورد نیاز دام و طیور جلوگیری نموده و به ثبات بازار تولیدات دامی کمک مؤثری می‌نماید.

کشت قصیل جو موجب استفاده از عرصه های بدون استفاده به خصوص در مناطق سردسیری که تک کشتی هستند می‌گردد.

قصیل جو از قابلیت خوبی برای سیلو شدن برخوردار است و برای سیلو شدن نیازی به هیچ ماده افزودنی ندارد.

کشت علوفه قصیل جو موجب می‌شود تا زمین یک ماه زودتر برای محصول بعدی خالی شده و به بهبود الگوی کشت مناطقی که از قصیل استفاده می‌کنند کمک کند.

با کشت علوفه قصیل جو، یک تا 2 آبیاری صرفه جویی خواهد شد که می‌تواند برای محصولات دیگر مصرف شود.

کشت جوی قصیل می‌تواند به کنترل آفات نظیر سن و علف های هرز در مزارع غلات کمک نموده و موجب کاهش مصرف سموم و علف کش‌ها در مزارع گردد. 

منابع:

1. آمارنامه کشاورزی. 1396. جلد اول، محصولات زراعی. وزارت جهاد کشاورزی.
2. اسدیان، ا.، جعفری، ا.، مشرف، ش. ، محلوجی، م. و ع. آذربایجانی. 1392. مقایسه خصوصیات سیلویی و تغذیه ای 10 ژنوتیپ انتخابی علوفه جو. چهارمین همایش ملی انجمن هلشتاین ایران.
3. حاجیلری، د.، یزدانی، ا.، فضائلی، ح.، زره دارارن، س. و م. مهاجر. 1387. اثر جایگزینی سیلاژ تریتیکاله بجای سیلاژ ذرت بر عملکرد و اجزای لاشه بره های نر پرواری زل. نخستین همایش ملی صنعت دام و طیور در استان گلستان.
4. فضائلی، ح. 1397. استفاده بهینه سازی پسمانده های محصولات کشاورزی در تغذیه دام. کارگاه آموزشی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان.
5. لباسچی، م. ح. 1371. بررسی جنبه های مختلف استفاده دو منظوره از یولاف و ارقام جو. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان.
6. محلوجی، م.،آذربایجانی، ع.، جعفری،ا.، علامه، ع. ر.، گل محمدی، ح. ع.، تدین فر، س. و م. صفیری. 1393. بررسی توان  کمی و کیفی تولید خصیل از لاینها و ارقام جو. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان.
7. Acosta,Y.M, C.C. Stalings,C.E. Polan and C.N. Miller.1991. Evaluation of barley silage harvested at boot and soft dough stages. J. Dairy.Sci. 74:167-176.
8. Polen, C.E., T.M.Starling, C.N.Miller and R.A.Sandy. 1968. Yields, compositions and nutritive evaluation of barley silages at three stages of maturity for lactating cows. J. Dairy Sci.5:11,1801-1805.
9.  Wallsten J, Bertilsson J, Nadeau E, Martinsson K. 2010. Digestibility of whole-crop barley and oat silages in dairy heifers. Animal Sci., 4(3): 432-438.