اصلاح الگوی کشت(کاهش سطح زیر کشت) با هدف افزایش عملکرد محصولات زراعی

با توجه به بیلان منفی آب زیرزمینی تمامی دشت های حاصلخیز و تداوم بیش از دو دهه خشکسالی و از طرفی حدود 78،000 هکتار سطح زیر کشت زراعی استان ، کشت نامتوازن و تک محصولی در برخی از سالها و همزمانی کشت با استان های همجوار، علاوه بر ایجاد نارضایتی در کشاورزان جهت عرضه محصولات ، ایجاد اختلال در بازار مصرف مایحتاج مردم را نیز به دنبال دارد. در این راستا از اواخر سال 96 و ابتدای سال 97 با برگزاری نشست های مشترک دستگاه های اجرایی و تشکل های مردم نهاد مرتبط با آب و کشاورزی، کارگروه آب و کشاورزی و شورای حفاطت از منابع آب استان و در نهایت لزوم اصلاح الگوی کشت در برنامه های اصلی سازگاری با کم آبی استان قرار گرفت. لذا در این راستا با انجام فرآیندهای لازم از جمله ایجاد فرم های اطلاع رسانی و متعهد نمودن کشاورزان به رعایت مصوبات شورای حفاظت و با مشارکت کشاورزان محترم 20 درصد از سطح زیر کشت زراعی استان در سال زراعی 98-97 مطابق برنامه تدوین شده کاهش یافت.

متن اصلی:

اصلاح الگوی کشت زراعی گامی در جهت پایداری تولید، امنیت غذایی و خروج از تک کشتی و افزایش عملکرد در واحد سطح می باشد. در سال زراعی 97-98 طرح اصلاح الگوی کشت زراعی به عنوان یکی از مهمترین اولویت های کارگروه ملی سازگاری با کم آبی هرمزگان پیش بینی در سطحی معادل 66236  هکتار و میزان تولید یک میلیون و نهصد هزار تن  با اولویت محصولات سبزی و صیفی در سطحی بالغ بر 42000 هکتار و تولید یک میلیون و چهارصد  هزار تن  پیش بینی و تعریف شده است و از ابتدای فصل با خزانه گیری محصولات سبزی و صیفی در مرداد ماه اجرایی گردید.

استان هرمزگان با سطح زیر کشت سبزی و صیفی در حدود 42000 هکتار و با تولید بالغ بر یک میلیون و چهارصد  هزار تن محصول خارج از فصل رتبه اول کشور را در تولید  انواع محصولات سبزی و صیفی به خود اختصاص داده است. یشترین سطح زیر کشت سبزی و صیفی استان بترتیب مربوط به شهرستان بندرعباس در حدود 12200 هکتار و تولید بالغ بر 441 هزار تن، میناب با سطح زیر کشت بالغ بر 12100هکتار و تولید بالغ بر322 هزار تن و رودان با سطح زیر کشت بالغ بر 6774 هکتار و تولید بالای213 هزار تن می باشد. بالا ترین سطح زیر کشت محصولات سبزی و صیفی نیز بترتیب مربوط به محصول گوجه فرنگی با سطحی در حدود 10500 هکتار، بادمجان در حدود 8000 هکتار، پیاز بالای 7500 هکتار و هندوانه حدود4500 هکتار است. وجود چنین ظرفیتی در استان باعث شده است تا هرمزگان  نقش مهمی در تنظیم بازار محصولاتی مانند گوجه فرنگی، بادمجان، انواع فلفل، پیاز، خیار سبز و سیب زمینی و هندوانه در فصل های پائیز، زمستان و بهار داشته باشد.

پروژه اصلاح الگوی کشت در حالی اجرا گردید که به علت نوسانات شدید قیمت انواع محصولات سبزی و صیفی به دلیل همزمانی عرضه در خارج از فصل با استانهای همجوار تولید کننده محصولات سبزی و صیفی، خسارات قابل توجهی به تولید کنندگان وارد می نماید .

به طور خلاصه می توان چالش های ذیل را به عدم رعایت کامل تناوب زراعی و الگوی کشت بهینه مرتبط دانست:

1. تولید بیش از اندازه انواع محصولات سبزی و صیفی به دلیل عدم رعایت برنامه های ابلاغی
2. شیوع انواع آفات ، بیماری ها و علف های هرز
3. کاهش قیمت خرید محصولات سبزی و صیفی و اجرای خرید تضمینی جهت جلوگیری از متضرر شدن بهره برداران
4. بهم خوردن توازن و تنظیم بازار به دلیل عرضه ناگهانی و بالای محصولات سبزی و صیفی( عدم تعادل عرضه و تقاضا)
5. فشار بیش از حد بر منابع آب در یک دوره زمانی خاص با توجه به محدودیت منابع منطقه
6.  کاهش سطح سفره های آب زیر زمینی
7.  شور شدن تدریجی آب چاه های موجود
8. افزایش بی رویه سموم بدلیل افزایش آفات و بیماریها و علف های هرز
9. به خطر افتادن منابع پایه (تخریب ساختمان خاک بدلیل کشت ممتد یک محصول یا کشت غیر اصولی یا فنی )
10. عدم استفاده بهینه از ماشین آلات در عملیات مختلف زراعی
11. عدم امکان برنامه ریزی و ساماندهی در خصوص مواردی نظیر حمل و نقل ، صنایع تبدیلی و تکمیلی

 

 روند و روش اجرا:

برگزاری جلسات هماهنگی و ارائه راهکارهای موثر

الف: جلسات مشترک خانه کشاورز، انجمن صنفی کشاورزی ، آب منطقه ای و جها د کشاورزی در سال 1396که مصوبات آن به شرح ذیل می باشد:

1. تهیه جدول کاهش سطح زیر کشت هر دشت به نحوی که بطور متوسط در کل استان حداقل 15 تا 25% کاهش سطح اراضی صورت گیرد.

2. ارائه جدول کاهش سطح زیر کشت در جلسه شورای حفاظت استان.

3. کاهش اراضی هر فرد به تناسب مساحت اراضی اعمال گردد.

4. تهیه دستورالعمل اجرایی برای اعمال کاهش سطح زیر کشت اراضی و پیش بینی موارد قانونی و تشویقی لازم.

5. پیش بینی سازو کار لازم برای نصب کنتور برروی کلیه چاههای کشاورزی از محل طرح سیستم آبیاری نوین.

6. جلسات و نشست هایی  با کشاورزان استانهای همجوار به صورت دوره ای  برگزار گردد.

7. کمک به اجرای کشت های گلخانه ای از طریق نهاد ها و ارگانهای مرتبط صورت پذیرد.

8. کشت گلخانه ای یا کشت داربستی با اولویت در بخش بهبود سطح زیر کشت موجود مورد توجه قرار گیرد تا در بخش توسعه سطوح زیر کشت، و تدوین برنامه اصلاح الگوی کشت استان میزان حداقلی کشت داربستی نیز در نظر گرفته شود.

ب: جلسه شورای حفاظت از آب استان در مورخ 30/01/97 و 20/03/97 که مصوبه آن به شرح ذیل می باشد:

1. با توجه به کاهش شدید بارندگی در سال آبی 97-1396، برنامه کاهش کشت زراعی بطور متوسط به میزان 20 درصد در سال زراعی 98-1397 توسط شرکت آب منطقه­ای، سازمان جهاد کشاورزی، خانه کشاورز و صنف کشاورزان در جلسه 30/1/97 ارائه و به تصویب رسید و  دستور العمل نحوه­ی اجرای این موضوع تهیه و در جلسه 20/03/97 شورای حفاظت استان تصویب گردید.

 

ج: جلسات مشترک خانه کشاورز، انجمن صنفی ،آب منطقه ای و جهاد کشاورزی در خصوص الگوی کشت در سال 1397 که مصوبات آن به شرح ذیل می باشد:

1. به طور میانگین 20 درصد از سطوح کشت محصولات زراعی استان که شامل بادمجان، گوجه فرنگی، فلفل و خیار سبز کاهش داده شود.

2. سطوح زیر کشت هندوانه در استان تا سقف 70 درصد کاهش داده شود.

3. اطلاعیه ای با همکاری شرکت آب منطقه ای و جهاد کشاورزی در خصوص رعایت الگوی کشت و کاهش سطوح زراعی تهیه و با امضای مدیران دستگاه های فوق و نمایندگان تشکل های کشاورزی به اطلاع کشاورزان استان رسانده شود.

4. اطلاعیه ای با همکاری شرکت آب منطقه ای و جهاد کشاورزی در خصوص رعایت الگوی کشت و کاهش سطوح زراعی تهیه و با امضای مدیران دستگاه های فوق و نمایندگان تشکل های کشاورزی به اطلاع کشاورزان استان رسانده شود.

5. جهت اطلاع رسانی به کشاورزان هماهنگی لازم با صدا و سیما و رسانه های گروهی استان بعمل آید

6. جلسه هماهنگی با استانداران استانهای همجوار، مدیران کشاورزی، آب منطقه ای و نمایندگان تشکل های آنها برگزار گردد.

7. فرمها کاهش سطح زیر کشت در پنج نسخه تنظیم و توسط نمایندگان منابع آب، جهاد کشاورزی ، خانه کشاور ، نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی امضاء و توسط مراکز خدمات جهاد کشاورزی به کشاورز ابلاغ و رسید دریافت گردد.

8. توزیع فرم ها به کشاورزان جهت اجرای طرح بر اساس زمان کشت شهرستان و به شرح ذیل صورت پذیرد.

شهرستان حاجی آباد حداکثر تا 15/05/97

شهرستان بندرعباس-میناب حداکثر تا 15/05/97

شهرستانهای رودان-خمیر-پارسیان-بستک –بندرلنگه و جاسک تا تاریخ 15/05/97

9. برگزاری میزگرد با حضور مدیران جهاد کشاورزی ،آب منطقه ای و تشکل ها-قوه قضائیه و استاندار در صدا و سیما انجام گردد.

10. جلسات توجیهی با کشاورزان در مناطق مختلف استان به ترتیب اولویت اجرای طرح با حضور ارکان طرح برگزار گردد.

 

11. انجام مصاحبه مطبوعاتی مشترک مدیران عامل آب منطقه ای و جهاد کشاورزی و نظام صنفی کشاورزی و خانه کشاورز.

12. بنر تبلیغاتی جهت اجرای طرح در ورودی ادارات آب منطقه ای و جهاد کشاورزی شهرستانها به منظور اطلاع رسانی نصب گردد.

13. آموزش چگونگی اجرای طرح در کلیه کلاسهای آموزشی ترویج جهاد کشاورزی.

14. برگزاری همایش مدیران جهاد کشاورزی-آب منطقه ای-نظام صنفی کشاورزی-خانه کشاورز

د: جلسه مشترک امور آب و جهاد کشاورزی شهرستان در خصوص کاهش سطح زیرکشت

ه: جلسه اداره آب شهرستانها با امام جمعه در خصوص اصلاح الگوی کشت

تهیه فرم اصلاح الگوی کشت

 

 

فرم الگوی کشت در سال زراعی 97-98 با اهداف حفظ تعادل منابع آبی، پایداری تولید، بهره وری بیشتر از منابع آب و خاک و کنترل قیمت محصولات کشاورزی با همکاری مشترک سازمان جهاد کشاورزی، شرکت آب منطقه ای ، خانه کشاورز و نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی تهیه گردید.

این فرم حاوی اطلاعات عمومی و اطلاعات زمین و منابع آبی مورد استفاده بهره بردار می باشد و پس از تکمیل آن برنامه کشت سال زراعی آینده توسط کارشناسان متخصص به بهره بردار پیشنهاد می گردد و سپس این فرم توسط ادارات اشاره شده در بالا تایید می گردد.

لذا؛ در سال زراعی جاری جهت تعدیل و تنظیم بازار ، جلوگیری از ضرر و زیان متوالی و مکرر کشاورزان ، ایجاد تنوع در کشت انواع محصولات سبزی و صیفی و حفظ منابع آبی و خاکی ؛ طرح اصلاح الگوی کشت به عنوان یکی از اولویت های این سازمان پیش بینی و کیفیت اجرای آن به مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ها ابلاغ گردیده است

 نتایج:

با توجه به کارهای ترویجی و فنی انجام گرفته نتایج مقایسه سطح زیر کشت و عملکرد در سال زراعی جاری و سال زراعی 96 پیشین با مستندات تهیه شده نشان می دهد که کاهش سطح، سبب افزایش عملکرد در واحد سطح نیز گردیده است. این امر موجب شده در تولید هر کیلو گرم از محصولات زراعی میزان مصرف آب نیز کاهش یابد.

با توجه به اینکه حدود 90 درصد محصولات سبزی و صیفی استان نیز به صورت نشاء تولید می شود در مصرف آب در این زمینه نیز نسبت به کشت مستقیم بذر نیز صرفه جویی می گردد.

بدیهی است تداوم اجرای این طرح ها علاوه بر تلاش کارشناسان و متخصصین امر با همکاری کشاورزان سبزی و صیفی کار سراسر استان میسر خواهد بود . ضمن اینکه ارایه کلیه خدمات از سوی مدیریت های جهاد کشاورزی به بهره برداران مشمول طرح مورد اشاره اعم از ثبت مشخصات بهره برداران در سامانه اطلاعات بهره برداران جهت اخذ انواع نهاده و ... با توجه به انعقاد قرارداد کشت و اجرای توصیه های فنی ارایه شده ؛ مابین بهره برداران و مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ها امکان پذیر خواهد بود.

با توجه به اجرای الگوی کشت مناسب در استان شاهد کاهش سطح کشت برخی محصولات با آب بری زیاد در محصولات هندوانه و ذرت و کشت جایگزین و افزایش سطح کشت محصولات کم آب بر همانند کنجد در وکلزا که نتایج حاصله از اجرای طرح الگوی کشت در استان بوده است.

نمودار مقایسه سطح زیر کشت سال 1396 و 1397

جدول کاهش سطح زیر کشت سبزی و صیفی استان هرمزگان پیشنهاد سال زراعی 97-98
ردیف	محصول	سطح زیر کشت سال 96 (هکتار)	سطح زیر کشت پیشنهادی سال 97-98	درصد کاهش سطح
1	سیب زمینی	536	430	20
2	پیاز	8420	7500	20
3	گوجه فرنگی	12910	10500	20
4	خربزه	882	705	20
5	خیار	3726	2980	20
6	طالبی	1365	1092	20
7	گرمک	365	292	20
8	هندوانه	8685	4342	50
جمع کل:		36889	27841