معرفی روش آبیاری زیرسطحی کم فشار با لوله های PVC در باغ های پسته

آبیاری کم فشار زیر سطحی روش نوینی است که با استفاده از فشار آب موجود در لوله های PVC و با ایجاد فشار کم با ریزش آب درون یک مخزن کوچک (حوضچه) با اتصال به لوله موتور خانه بدون نیاز به استخر و پمپاژ انجام می پذیرد. در این روش هیچ نیازی به پمپاژ و استخر و قطره چکان نبوده و انرژی اولیه با توجه به اختلاف ارتفاع سطح آب از مبدا تا مزرعه قابل تامین است لذا با توجه به طرح هدفمندی یارانه ها و اصلاح الگوی مصرف، بهترین روش برای کاهش هزینه ها و بهره وری کافی و بهینه از ذخایر آبی موجود می باشد که از مصرف انرژی های اضافه جهت پمپاژ و ذخیره سازی توسط استخر وتعویض قطره چکان و شستشوی آنها و تبخیر آب درون استخر جلوگیری به عمل می آورد .

1. مقدمه:

آبیاری کم فشار زیر سطحی روش نوینی است که با استفاده از فشار آب موجود در لوله های PVC و با ایجاد فشار کم با ریزش آب درون یک مخزن کوچک (حوضچه) با اتصال به لوله موتور خانه بدون نیاز به استخر و پمپاژ انجام می پذیرد. در این روش هیچ نیازی به پمپاژ و استخر و قطره چکان نبوده و انرژی اولیه با توجه به اختلاف ارتفاع سطح آب از مبدا تا مزرعه قابل تامین است لذا با توجه به طرح هدفمندی یارانه ها و اصلاح الگوی مصرف، بهترین روش برای کاهش هزینه ها و بهره وری کافی و بهینه از ذخایر آبی موجود می باشد که از مصرف انرژی های اضافه جهت پمپاژ و ذخیره سازی توسط استخر وتعویض قطره چکان و شستشوی آنها و تبخیر آب درون استخر جلوگیری به عمل می آورد .

در روش آبیاری قطره ای تحت فشار ازلوله های با قطر یک سانتی متر استفاده میکنند که دائمی نبوده و باید در پایان سال جمع آوری یا تعویض شوند ولی در این روش جدید بدلیل استفاده از لوله های PVC دائمی بوده و نیاز به تعویض لوله ها نیست. استفاده از آبیاری کم فشار نسبت به آبیاری تحت فشار اجرای بسیار ساده ای دارد به طوریکه کشاورزان و افراد غیر متخصص تنها با دیدن این طرح در مزارعی که اجرا شده به راحتی میتوانند خودشان به کمک لوله کش های محلی و با الگو برداری از این طرح در مزارع و باغات اجرا کنند .

 

2. آشنایی با طراحی سیستم کم فشار:

این روش آبیاری برای اراضی خرد با دبی بسیار کم ۵ لیتربر ثانیه تا دبی متوسط۲۵ تا ۴۰ لیتر بر ثانیه برای چندین هکتار قابل استفاده میباشد. .با توجه به طرح اجرا شده توسط این روش انرژی مورد نیاز از اختلاف ارتفاع حداقل با وصل مستقیم شبکه آبیاری به موتور پمپ تا حداکثر ۲متر با ایجاد یک مخزن مانند حوضچه قابل استفاده است. در صورت وجود شیب توپوگرافی در شبکه انتقال آب به مزرعه نیاز به هیچ گونه هزینه اضافی جهت تامین اختلاف ارتفاع نیز نمی باشد.

در این روش هیچ نیازی به لوله های فشار قوی نبوده و درحد ۴ اتمسفر فشار ضعیف نازک قابل استفاده است. در این روش توزیع آب تا حد زیادی بطور یکنواخت قابل تامین است . ابتدا آب توسط لوله های اصلی از مبدا به مزرعه انتقال داده میشود وبا توجه به طول و تعداد ردیف درختان شبکه آبیاری طراحی میگردد. با در نظر گرفتن این نکته که هر چه قطر لوله های شبکه بزرگتر باشد هزینه اتصالات گرانتر میباشد لذا بهترین و مقرون به صرفه ترین لوله جهت ایجاد شبکه آبیاری و لوله های اصلی قطر 160 و 200 پولیکا میباشد که در مزارع با سطح زیر کشت بیش از یک هکتار بهترین لوله جهت استفاده خطوط اصلی پولیکا 200 میلیمتر و لوله های زیر درختان نیز 110 و 90 میلیمتر پلیکا با فشار ۴تا۶ اتمسفر مورد نیاز می باشد.

همانطور که قبلا گفته شد طول و تعداد ردیف درختان برای انتخاب نوع آرایش و توزیع آب در قطعات مختلف زمین، در طراحی و اجرای این سیستم نقش بسیارمهمی دارد. کم هزینه ترین روش برای ردیف های درختان با طول ۱۲۰تا ۱۵۰ متر مناسب است که از انشعاب سه راهی استفاده میشود . طول۵۰متر تا حداکثر ۷۰متر برای روش تک انشعابی مناسب است و برای ردیف های بیش از ۷۰متر تا حداکثر۱۵۰ متر لازم است از شبکه توزیع میانی با استفاده از تقسیم سه راه استفاده شود با توجه به کاهش هزینه ها با صرفه ترین روش توزیع آب در طول ۱۵۰ متر است که طول لوله فرعی انتقال آب و اتصالات کاهش می آید.

در روش آبیاری خودکار میتوان با طراحی یک مخزن در مسیر شبکه، کود دهی مایع هم انجام شود. این سیستم از نظر اقتصادی بسیار مقرون به صرفه و با حذف هزینه های ایجاد استخر و پمپاژ و قطره چکان اجرای آن سریع و بدلیل استفاده از لوله های PVC در زیر درختان از هزینه اولیه و نیز از هزینه های جانبی در طی مدت استفاده بطور قابل ملاحظه ای کم شده و هزینه نگهداری خطوط و شبکه هم در حد صفر کاهش میابد.

 

مزایای روش آبیاری زیر سطحی کم فشار:

• کاهش تبخیر سطحی نسبت به سایر روش های آبیاری تحت فشار به علت توزیع آب در زیر سطح خاک
• قابلیت استفاده و به کارگیری از روش آبیاری زیرسطحی در شرایط خرده مالکی و سطوح زیر کشت کوچک
• عدم نیاز به سیستم کنترل مرکزی، استخر، برق، ایستگاه پمپاژ
• در زمان های مورد نیاز با استفاده از این سیستم میتوان باغ را به صورت غرقابی آبیاری کرد و در نتیجه عمل آبشویی نمک ها و پس زدن و دور کردن شوری از ریشه درخت که بسیار مهم و لازم است، به سادگی انجام میشود.
• تعمیر خرابی های اتفاقی، بسیار ساده و ارزان و با وسایل اولیه موجود در محل امکان پذیر است.
• کود دهی و تغذیه باغ با استفاده از این روش بسیار ساده و ارزان و با بهره گیری از یک تانک پلی اتیلن و لوازم الحاقی به آن قابل انجام است.
• کاهش اثرات تنش های خشکی و شوری بر درختان پسته با امکان کاهش دور آبیاری در این سیستم.
• کاهش شدید رشد علف های هرز
• عدم مزاحمت لوله ها برای عملیات کاشت داشت و برداشت و عدم ایجاد محدودیت کار برای ماشین آلات و کارگران
• عدم ایجاد سله و فرسایش خاک
• همراه بودن آب آبیاری با اکسیژن و درنتیجه تهویه ی مناسبتر خاک در محل فعالیت ریشه.

 

مراحل اجرای روش آبیاری کم فشار زیر سطحی

 

1. ابتدا با استفاده از ادوات کشاورزی مناسب (ترنچر) در محل سایه انداز درخت کانالی به عمق 50 سانتیمتر و عرض 45 سانتی متر در دو طرف درخت حفر میشود. این حفاری باید بر روی خط تراز صورت گیرد. سپس کف کانال بر اساس شیب 0.1 ریگلاژ میشود.

نکات:

1-1- در بعضی از طرح های اجرایی به دلیل متفاوت بودن ساختمان خاک، عرض و طول کانال تغییر و بر اساس سبک یا سنگین بودن بافت خاک توصیه لازم ارایه شد.

 

1-2- در زمین هایی که فاصله ردیف ها کمتر از 5 متر بود کانال کنی با دست و در زمین هایی که فاصله ردیف ها بیش از 5 متر بود کانال کنی با ترنچر انجام شد.

1-3- طبق تجربه به دست آمده در زمین هایی که شش ماه سرد سال کانال کنی صورت گرفت روش آبیاری زیرسطحی عملکرد بهتری داشت و تطبیق درختان با روش آبیاری جدید زودتر صورت گرفت.

 

 

2. کف کانال مربوطه را با استفاده از شن نخودی بادامی سرند شده به ارتفاع 30 سانتی متر پر کرده سپس سطح خارجی را هموار و مسطح میکنیم.

 

نکات

1-2- به دلیل تفاوت بافت خاک در مناطق مختلف حجم شن توصیه شده در هر منطقه متفاوت بود.

 

2-2- طبق تجربه به دست آمده به جای شن نخودی بادامی از پوکه صنعتی نیز میتوان استفاده کرد. هزینه خرید و حمل به صرفه ای داشته و پیشروی در اجرا نیز سریعتر است.

 

3-2- طبق بررسی های به عمل آمده در پروژه هایی که شن در ابعاد و حجم مطلوب استفاده شده عملکرد سیستم آبیاری دارای راندمان بالایی بوده و رشد رویشی درختان نیز بهتر گزارش شده است.

 

         

 

3. لوله های ریسه شده سوراخ دار  پلیکا 110 را درکف کانال بروی شن کارگذاری کرده و به طور مجزا به حوضچه ورودی مزرعه متصل می کنیم.

 

               نکات:

1-3- بر اساس دبی طرح سایز لوله بین 63 تا 110 تغییر میکند. در مناطقی که دبی ورودی به حوضچه بیش از 15 لیتر بود لوله 110 توصیه شد که از عملکرد قابل قبولی برخوردار بود

2-3- در بعضی از طرح ها کشاورزان در طول زمین لوله های نیمه اصلی160 و 200  را به  لترال های 90 نافی زده بودند. که این روش بعد از بررسی های به عمل آمده در سطوح پایین مورد تایید قرار گرفت.

3-3- طبق مشاهدات و تجراب به دست آمده بهترین روش در لوله گذاری به این نحو می باشد که لوله های 110 در دو طرف درخت به طور مجزا کارگذاری و جداگانه به داخل حوضچه وصل شوند

 

 

 

 

4. به منظور جلوگیری از تبخیر آب و نگهداشت رطوبت در محل ریشه درخت، بر روی لوله از یک مالچ پلاستیکی به عرض 0.7 استفاده میشود  

 

نکات:

2-5- در طرح هایی که از پلاستیک استفاده نشده بود به دلیل بارندگی و یا آبیاری غرقابی خلل و فرج شن های استفاده شده پر و عملا عملکرد فیلتر ناقص انجام میشد.

 

 

 

 

5. روی لوله ها را  با خاک نرم و سرند شده باغی پوشانده، سپس ابتدای لوله های پلیکا به داخل حوضچه ورودی مزرعه متصل و انتهای لوله های پلیکا به منظور بازدید به میزان یک متر هواکش نصب میشود.

نکات:

2-5- در طرح هایی که لوله های بازدید و هواکش به طور مجزا نصب شده است عملکرد سیستم مطلوب بوده است.

2-5- طبق مشاهدات حاصله ریگلاژ کردن کف کانال و کارگذاری لوله ها بر اساس ترازیابی بسیار مهم بوده و نقش کلیدی در عملکرد طرح دارد

 

 

 

توصیه‌ها و راهکارهای اجرایی سیستم کم فشار زیر سطحی

عدم وجود اطلاعات کافی بر روی کارکرد این روش آبیاری در شرایط شور، احتمالا وضعیت نامطلوب کیفی آب آبیاری به ویژه بالا بودن هدایت الکتریکی آب آبیاری بتواند سبب خوردگی لوله ها شود لذا توصیه میشود باغداران در انتخاب نوع وکیفیت لوله ها دقت لازم را داشته باشند. همچنین چنانچه از ورود خار وخاشاک و حیواناتی از قبیل موشبه داخل لوله ها جلوگیری نشود میتوان سبب بروز مشکلاتی در عبور آب در مسیر لوله ها گردد. بنابراین توصیه میشود حتما در محل ورودی آب از توری های آشغال گیر استفاده و بعد از هر نوبت آبیاری درپوش های لوله ها گذاشته شود.

لازم به ذکر است که تمامی پروژه های زیر سطحی در تمام شهرستان ها در محیط GIS جانمایی و روند یابی شده و فایل های دیتابیس آن در آب وخاک استان موجود است .