اجرای پروژه پخش سیلاب راهکاری مناسب در زمینه مدیریت رواناب های شهری

قسمت اعظم سرزمین ایران در مناطق خشک و نیمه خشک واقع شده است و کمبود آب و یا گاهی فزونی بیش از اندازه آن از ویژگی های این مناطق محسوب میشود . با این حال باید توجه داشت که موقعیت و شرائط حاکم بر این مناطق به نحوی است که میتوان با انجام روشهای ساده مهندسی اراضی موجود را احیاء نمود .یکی از روشهای ساده و عملی جهت مهار هرزآبها و استفاده از آنها در امر کشاورزی و جلوگیری از خطرات ناشی از سیل،احداث و گسترش سیستم پخش سیلاب میباشد.

پخش سیلاب روشی است که طی آن سیلاب از طریق یک کانال انحرافی منحرف شده و امکان می یابد که بر سطح زمین مجاور مسیل مورد نظر پخش شود.همچنین پخش سیلاب به عنوان روشی از سیستم تغذیه مصنوعی و استحصال آب  محسوب میگردد. شبکه های پخش سیلاب با توجه به اهداف پیش بینی شده و دبی سیلاب اراضی موجود برای اجرای برنامه ها و تنگناهای آنها و همچنین امکان تغذیه آبخوانها طراحی میگردد.با توجه به استفاده بهینه از آب و روانابهای ناشی از سیل که اصل مهم برای گسترش سیلاب روی عرصه میباشد میتوان به اهداف  و نیز نتایج مثبت این سیستم پی برد.

در معرفی پروژه پخش سیلاب جمعاب چناران علاوه بر معرفی منطقه و نیز سیستم اجرایی این پروژه، نسبت به ارزیابی عملکردهای مختلف اجرای این طرح در زمینه کنترل سیلاب و رواناب،تغذیه سفره های زیرزمینی،رضایت مندی ساکنین و نیز جلوگیری از خطر پذیری شهر و تاسیسات موجود در پایین دست محل اجرای پروژه مباحثی ارائه خواهد شد.

1. مقدمه:

از دیرباز استفاده از منابع آب زیرزمینی به دلایل متعدد از جمله اینکه همواره در دسترس بوده و کمتر در معرض خشکسالی و آلودگی قرار می گیرند، همچنین بواسطه توزیع مکانی و زمانی مناسب در سطح خشکیها، همواره مورد توجه خاص قرار داشته است. حفر قنوات بسیار از گذشته های دور تاکنون و توسعه روزافزون بهره برداری توسط چاهها، دلیلی بر این مدعاست. اما این منابع خدادادی زوال ناپذیر نبوده و بهره برداری بی رویه سبب گردیده در اکثر محدوده های مطالعاتی کشور، هر روزه شاهد افت سطح آب زیرزمینی، افزایش ارتفاع پمپاژ، کاهش آبدهی و در نهایت خشک شدن چاهها و قنوات باشیم و از سوی دیگر بواسطه نفوذ جبهه های آب شور از مناطق کویری، تخریب کیفیت آب استحصالی را مشاهده نماییم. لذا لزوم اتخاذ راهکارها و سیاست های جدید جهت حفظ و تقویت این منابع کاملاً احساس می شود.[5]

یکی از بهترین راهکارها و سیاستهای اجرایی جهت حفظ و ذخیره سازی منابع آبی در هر منطقه واجد شرایط مناسب، اجرای پروژه های تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب می باشد. اجرای طرحهای تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب، بواسطه دارا بودن ظرفیت ذخیره سازی بالا، کم بودن تبخیر و تلفات آب، عدم نیاز به اختصاص زمین وسیع و غیره، نسبت به راه حلهای دیگر دارای برتری می باشد.[4]

پروژه های تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب، با اهداف گوناگونی طراحی و اجر می گردند. از مهمترین اهدافی که در پروژه طراحی و توسعه تغذیه مصنوعی جمعاب چناران مد نظر می باشد، عبارتند از:

• کاهش افت سطح آب زیرزمینی و ترمیم بیلان منفی آبخوان آبرفتی دشت مشهد.
• مهار و ذخیره سازی روانابهای سطحی منطقه جمعاب و رودخانه فریزی.
• افزایش حجم آب قابل برداشت از منابع آبهای زیرزمینی.
• بهبود کیفیت آب سفره های زیرزمینی.[2]

 

2. مواد و روشها:

2-1- روش انجام کار:

همانطوریکه بیان شد، هدف اصلی از ارزیابی پروژه پخش سیلاب جمعاب و توسعه آن، بررسی حوضچه ها و مخازن نفوذ آب و تأثیرات کلی آنها بر روی میزان دبی منابع آبی منطقه و پایین دست روستای جمعاب بوده و اینکه از ابتدای تأسیس تاکنون میزان بازدهی کل مخازن و پروژه چقدر است و تا چه میزان اهداف پیش بینی شده در زمان طراحی پروژه، حاصل گردیده است.

لذا با عنایت به اهداف مذکور و در راستای اجرای صحیح و عملی فرآیند ارزیابی پروژه، روش کار و فرآیند ارزیابی با مراحل ذیل اجرا گردیده است:

• رقومی کردن کلیه نقشه های پایه در محیط های نرم افزاری GIS و بررسی خصوصیات فیزیوگرافی حوزه محل اجرای طرح.
• انجام مطالعات هواشناسی جدید با مجموعه آماری جامع از کلیه ایستگاههای مرتبط.
• بررسی آمار ایستگاه هیدرومتری موشنگ و انتخاب پایه زمانی مشترک.
• بررسی تأثیرات هیدرولوژیکی احداث سیستم پخش سیلاب.
• محاسبه و بررسی ابعاد و ویژگیهای کل حوضجه های رسوبگیر و مخازن 16 گانه احداث شده در محل اجرای سیستم.
• برآورد میزان نفوذپذیری سطحی در مخازن حوضچه ها و محل اجرای پروژه.
• محاسبه میزان آب نفوذ یافته به سیستم از سال 1374 الی 1386 به همراه بررسی مشخصات کل سیلابها.
• ارزیابی اقتصادی پروژه پخش سیلاب از طریق محاسبه کلیه هزینه‌های صرف شده از ابتدای تأسیس تاکنون و برآورد درآمدهای حاصل از اجرای پروژه و در نهایت مقایسه آنها براساس عمر مفید پروژه.[1] و [9]

 

2-2- موقعیت منطقه:

نیمه شرقی حوزه آبخیز جمعاب در جنوب غربی شهرستان چناران در بخش گلبهار و نیمه غربی آن در شمال شرقی شهرستان نیشابور در بخش مرکزی واقع شده است. حوزه آبخیز جمعاب در فاصله حدود 15 کیلومتری جنوب غرب شهر چناران قرار دارد. روستاهای جمعاب(جمع آباد) و خیج در نزدیکی خروجی منطقه و روستاهای ابقد، کلاته پایین و فریزی درون منطقه مطالعاتی واقع شده اند.

 محدوده مورد مطالعه از شمال به روستاهای اخلمد علیا و سفلی، از شرق به روستاهای حسن آقه و رونگ، از غرب به روستای درخت جوز و از جنوب به روستای برفریز منتهی می گردد. جداول زیر موقعیت منطقه را در سیستمهای مختصات Lat/Lon و UTM نشان می دهند. [10] و [1]

 

جدول شماره (1): موقعیت جغرافیایی حوزه در سیستم مختصات Lat/Lon و UTM

Lat/Lon	X	"35  َ48  ْ58 تا "21  َ06  ْ59
	Y	"11  َ20  ْ36 تا "58  َ33  ْ33
UTM	X	662428 تا 688444
	Y	4022792 تا 4048814

 

2-3- اطلاعات اختصاصی مربوط به سیستم پخش سیلاب:

پروژه پخش سیلاب چناران شامل موارد زیر می باشد:

- سد انحرافی با هدف تثبیت بستر رودخانه و هدایت سیل به سمت تاسیسات آبگیر سیستم:

طول تاج سد انحرافی 76 متر و مجهز به حوضچه آرامش و دیواره های هادی سیل می باشد.ارتفاع سازه 2 متر و حداقل تیغه آب روی سرریز با منظور نمودن دبی بازگشت 100 ساله، 65/0 متر می باشد.

تصویر شماره (1): نمایی از تاج بند انحرافی

- تأسیسات آبگیر با دبی برداشت تنظیمی حداکثر 8 متر مکعب در ثانیه: 

تأسیسات آبگیر سیستم پخش سیلاب از 4 دریچه تنظیمی و متحرک مجهز به میله فرمان و فرمان تشکیل شده است. متوسط دبی قابل برداشت 5 متر مکعب در ثانیه می باشد. تاسیسات آبگیر مشابه سد انحرافی به گونه‌ای طراحی شده است که در هنگام باز بودن انرژی جنبشی حاصل از اغتشاش جریان توسط حوضچه آرامش مستهلک گردد.

 

تصویر شماره (2): نمایی از تأسیسات آبگیر سیستم

- حوضچه رسوبگیر: 

حوضچه رسوبگیر با هدف ته نشست مواد معلق جریان سیلابی احداث گردیده است. ظرفیت حوضچه 20 هزار متر مکعب و در پایین دست تاسیسات آبگیر به شکل بیضی اجرا شده است. دیواره های حوضچه خاکی بوده و دارای حداقل تراکم 85 درصد می باشد.

 

- کانال آبرسان:

کانال آبرسان از نوع خاکی و بعد از حوضچه رسوبگیر اجرا شده است. مقطع عرضی آن ذوزنقه ای و دارای ارتفاع 8/1 متر از بستر کانال و شیب سرآب 1 بر 2 طراحی شده است. شیب کانال 3 در هزار و طول آن 200 متر می باشد.

- حوضچه های آبگیر مجهز به دروازه و تخلیه سیل مازاد بر حجم دریاچه:

به منظور تغذیه آبخوان دشت مشهد-چناران تعدادی دریاچه آبگیر در بستر نفوذ پذیر اجرا شده است. ارتفاع خاکریزها حداکثر 5/3 متر ودر انتهای دستکها این ارتفاع تا حد 5/0 متر کاهش یافته است. ها حوضچه نفوذی مجهز به سرریز سنگ و ملاتی است که قادر است حداکثر 8 متر مکعب در ثانیه را از خود تخلیه نماید.

 

نقشه شماره (1): پلان حوضچه‌های نفوذی پخش سیلاب جمعاب چناران

 

3. یافته‌ها:

3-1- برآورد میزان آب نفوذ یافته به سیستم:

طبق گزارش هواشناسی میزان تبخیر از سطح آزاد آب برابر1163 میلیمتر در سال(2/3 میلیمتر در روز) می باشد از طرفی نفوذ سطحی برابر 93/8 سانتیمتر در ساعت(2/2143 میلیمتر در روز) می باشد.

حال می‌توان در مورد حجم آب ورودی به سیستم نسبت تبخیر به نفوذ را به دست آورد بطوریکه از کل حجم آب ورودی به سیستم 85/99 درصد نفوذ و 15/0 درصد مابقی تبخیر می شود که این مطلب از نفوذپذیری بسیار بالای خاک در منطقه اجرای سیستم پخش سیلاب حکایت دارد.

از طرفی هر سیلاب بر میزان رسوبات درون حوضچه ها می افزاید که این رسوبات، نفوذپذیری سطحی را کاهش می دهند. با توجه به اینکه در منطقه مطالعاتی هیچگونه مطالعات رسوب شناسی انجام نگرفته است، وامید است که این مطالعات در کارهای بعدی انجام گردد، می توان به طور تقریبی تخمین زد که پس از هر سیلاب میزان یک درصد از نفوذ پذیری سطحی کاهش یافته است. [6]

با توجه به موارد ذکر شده در بالا در جداول زیر میزان آب نفوذ یافته به آبخوان در اثر ورود به سیستم پخش سیلاب پس از هر سیلاب از زمان احداث اولین حوضچه های نفوذی محاسبه شده است.

جدول شماره (2): میزان آب نفوذ یافته در آبخوان در اثر آب حاصل از سیلاب در سال 1386(متر مکعب)

میزان آب نفوذ یافته به آبخوان	میزان تبخیر	میزان آب ورودی به سیستم	حجم مخزن تا این سال	حجم سیلاب	دبی حداکثر لحظه ای	تاریخ سیل	شماره سیل
512216	114967	627183	627183	13183503	63/7	1386/01/05	1
507094	120089	627183	627183	6426051/8	25/7	1386/01/13	2
1019310	جمع

3-2- منافع یا درآمدهای حاصل از اجرای پروژه‌ها:

هر یک از عملیات آبخیزداری که در داخل حوزه آبخیز اجرا می گردند، دارای فواید، مزایا و محصولاتی بوده که برخی از آنها قابل مشاهده و کاملا ملموس میباشند و برخی دیگر را بصورت غیر مستقیم میتوان برآورد نمود. اما در ارزیابی اقتصادی چنین پروژه هایی ، بایستی تمامی منافع آنها را تبدیل به ارزشهای ریالی نموده و در محاسبات بکار برد. [7] لذا در ارزیابی اقتصادی پروژه های آبخیزداری اجرا شده در حوزه جمعاب، ابتدا منافع حاصل از این پروژه ها بررسی شده اند و نتایج بررسیهای منطقه ای نشان میدهد که مهمترین و اصلی ترین منافع حاصله از اجرای پروژه، ذخیره رواناب و نفوذ آن به دشت حاصلخیز پایین دست محدوده مطالعاتی میباشد. لذا در ابتدا گزارش بخش هیدرولوژی و سیلخیزی، مطالعه گردیده و تمامی سیل‌های بوقوع یافته از ابتدای تاسیس اولین حوضچه های احداث شده مورد بررسی قرار گرفته اند و در نهایت میزان آب نفوذ یافته حاصل از هر یک از سیلهای مذکور به تفکیک سالهای وقوع تعیین و در جدول ذیل ارائه شده است.

 

جدول شماره (3): مشخصات سیلابهای وقوع یافته در هریک از سالهای اجرایی و میزان آب نفوذ یافته در سیستم

ردیف	تاریخ وقوع سیل	حجم سیلاب(m3)	حجم آب ورودی به سیستم(m3)	حجم آب نفوذ یافته(m3)
1	12/12/1374	5/413789	173958	173700
2	17/12/1374	7.757395	173958	171963
3	24/1/1375	2/5054134	173958	170243
4	1/12/1377	6/3533794	173958	168541
5	4/1/1379	867145	344958	330873
6	29/1/1379	5/126731	101358	96273
7	22/12/1380	3/899320	344958	324289
8	6/1/1381	4/2144655	344958	321046
9	23/1/1381	4/1928102	344958	317836
10	26/1/1381	3/3728609	344958	314657
11	2/2/1381	6/5998233	344958	311511
12	31/2/1381	7/480798	344958	308396
13	3/3/1381	2/434419	344958	305312
14	29/8/1383	8/178391	142713	125048
15	26/9/1383	4/139069	111256	96509
16	21/12/1383	1/14845006	487743	418865
17	15/1/1384	2/1002931	487743	414676
18	26/11/1384	6/2705021	487743	410529
19	17/8/1385	1/225179	180143	150109
20	25/12/1385	9/3830906	487743	402360
21	5/1/1386	13183503	627183	512216
22	13/1/1386	8/6426051	627183	507094
مجموع آب نفوذ یافته در سیستم از ابتدای تاسیس حوضچه ها تا سال 86 :  6352046 متر مکعب
میانگین سالانه نفوذ آب در سیستم از ابتدای تاسیس حوضچه ها تا سال 86 : 6/453717  متر مکعب

* برآورد مجموع و میانگین نفوذ آب در سیستم از ابتدای تاسیس سیستم(سال 1372) تا سال ثبت آخرین آمار سیل(سال 1386) بوده که یک دوره زمانی 14 ساله را شامل میشود.

 

3-3- برآورد نرخ آب استحصالی در هر یک از سالهای اجرایی:

قیمت هر متر مکعب آب در منطقه مطالعاتی مذکور، با توجه به نوع کشت در اراضی، راندمان آبیاری و نوع آن، میزان فراوانی آب و نیز استفاده از اطلاعات موجود در سازمان آب منطقه ای خراسان رضوی و اداره آب و فاضلاب شهرستان چناران، برای هر سال تعیین شده و جهت محاسبه درآمد حاصل از ذخیره نزولات و نفوذ رواناب در سیستم، استفاده گردیده است. جدول ذیل، قیمت هر متر مکعب آب در منطقه مطالعاتی مذکور و در هر یک از سالهای اجرای پروژه پخش سیبلاب جمعاب را نشان میدهد.

جدول شماره ( 4): قیمت واحد آب در هریک از سالهای اجرایی در منطقه

سال	1374	1375	1377	1379	1380	1381	1383	1384	1385	1386
قیمت هر متر مکعب آب (ریال)	240	280	380	530	620	725	1000	1160	1360	1600

• استخراج شده از شرکت آب و فاضلاب، جهاد کشاورزی و معتمدین محلی.

 

حال با توجه به جداول فوق و نکات مهم مطرح شده در خصوص برآورد درآمدهای حاصل از اجرای پروژه ها، میزان درآمد ناشی از نفوذ رواناب به داخل سیستم در هریک از سالهای وقوع سیلاب و رواناب ، محاسبه و در جدول ذیل ارائه گردیده است. 

جدول شماره (5): محاسبه درآمد کل ناشی از اجرای پروژه پخش سیلاب از ابتدای تاسیس تا کنون

ردیف	سال وقوع سیل	حجم آب نفوذ یافته در سیستم (m3)	قیمت واحد آب (یال)	درآمد ناشی از نفوذ رواناب (هزار ریال)
1	1374	345663	240	82959/1
2	1375	170243	280	47668/0
3	1377	168541	380	64045/6
4	1379	427146	530	226387/4
5	1380	324289	620	201059/2
6	1381	1878758	725	1362099/6
7	1383	640422	1000	640422/0
8	1384	825205	1160	957237/8
9	1385	552469	1360	751357/8
10	1386	1019310	1600	1630896/0
جمع کل		6352046		5964132/5

3-4- محاسبه و بررسی توجیه اقتصادی پروژه پخش سیلاب جمعاب:

            در این مرحله بایستی مشخص نمود که اجرای پروژه پخش سیلاب در منطقه مطالعاتی و کلیه حوضچه های مربوط به آن، صرفه اقتصادی داشته است یا خیر. جهت بررسی این پارامتر، بایستی میزان هزینه های کل اجرای پروژه با میزان درآمد های ناشی از احداث آن، از ابتدای تاسیس تا کنون با یکدیگر مقایسه گردند. لذا مقایسه مذکور صورت گرفته و نتایج آن در جدول و نمودار ذیل ارائه شده است:

جدول شماره (6): مقایسه مجموع هزینه ها و درآمدهای ناشی از اجرای سیستم از ابتدای تاسیس تا کنون

ردیف	پارامتر	مبلغ( هزار ریال)
1	هزینه اجرای پروژه تا کنون	11625770
2	درآمد ناشی از اجرای پروژه تا کنون	5964132/5
اختلاف درآمد و هزینه:  5661637/5هزار ریال

 

 

                                           نمودار شماره (1): مقایسه مجموع هزینه ها و درآمدهای ناشی از اجرای سیستم از ابتدای تاسیس تا کنون

 

همانطوریکه جدول و نمودار فوق نشان میدهد، میزان هزینه های صرف شده جهت اجرای پروژه مذکور، بیشتر از درآمدهای اخذ شده بوده که اختلاف مذکور معادل 6/5661 میلیون ریال میباشد. همچنین در مباحث قبل مطرح گردید که آمار سیلهای وقوع یافته در منطقه و نیز نفوذ رواناب به سیستم تا سال 1386 بوده و در نتیجه میزان درآمد ناشی از اجرای سیستم پخش سیلاب که در جداول فوق محاسبه گردیده تا سال 1386 میباشد.

لذا بایستی درآمدهای حاصله از نفوذ رواناب به داخل سیستم را با توجه به میانگین سالانه نفوذ رواناب و نیز قیمت آب در منطقه بر اساس میزان تورم سالانه در زمینه کشاورزی و آب، از سال 1386 به بعد را محاسبه نموده و برآورد کرد که در چه سالی میزان هزینه های اجرایی با میزان درآمدهای استحصالی برابر میشوند و در نتیجه از آن سال به بعد تا پایان عمر مفید سیستم پخش سیلاب، کلیه درآمدهای حاصله به عنوان سود پروژه محسوب میشوند. بنابراین با توجه به توضیحات فوق، محاسبات سال برابری هزینه با درآمد صورت گرفته و در جدول ذیل ارائه گردیده است.

جدول شماره (6): محاسبه درآمد سالیانه از سال 1387 به بعد و تعیین سال برابری هزینه ودآمد کل پروژه

ردیف	سال	میانگین سالانه نفوذ آب به داخل سیستم(m3)	قیمت واحد آب (ریال)	درآمد سالیانه (هزار ریال)	درآمد تجمعی از سال 1387 به بعد (هزار ریال)	درآمد کل از ابتدای تاسیس (هزار ریال)	تفاضل هزینه با درآمد کل(هزار ریال)
1	1387	6/453717	1600	725948/2	725948/2	6690081	-4935689/3
2	1388	6/453717	1850	839377/6	1565326	7529458	-4096311/8
3	1389	6/453717	2100	952807/0	2518133	8482265	-3143504/8
4	1390	6/453717	2450	1111608/1	3629741	9593873	-2031896/7
5	1391	6/453717	2800	1270409/3	4900150	10864283	-761487/4
6	1392	6/453717	3200	1451896/3	6352046	12316179	690408/9

 

3-5-  رضایتمندی ساکنین و کشاورزان مناطق مجاور از فواید اقتصادی طرح :

همانطوریکه در بخشهای مختلف گزارش بیان شد، هدف اصلی و مهمترین عملکرد سیستم پخش سیلاب جمعاب، نفوذ رواناب به داخل دشت چناران- مشهد بوده که از این رواناب غالبا در بخش کشاورزی و باغداری استفاده میشود. لذا پروژه مذکور دارای مزایا و فواید اقتصادی و اجتماعی متعددی در حوزه و برای ساکنین منطقه می باشد.

جهت بررسی میزان رضایتمندی آبخیزنشینان در حوزه جمعاب از تعداد زیادی کشاورزان و دامداران ساکن در حوزه و نیز اعضاء شورای اسلامی روستا و ریش سفیدان حوزه مذکور درباره هر یک از فواید اقتصادی پروژه اجرا شده، پرس و جو و کنکاش نموده که تمامی ساکنین مذکور از اجرای پروژه جمعاب، رضایتمندی کامل را داشته و مهمترین دلایل رضایت این افراد از پروژه مذکور عبارتست از:

الف- افزایش ذخیره نزولات و نفوذ رواناب در اثر اجرای پروژه پخش سیلاب و افزایش میزان آب جهت انجام عملیات کشاورزی و باغداری.

ب- حفاظت و توسعه اراضی زراعی و باغی منطقه در اثر افزایش دبی آب منابع آبی.

ج- کاهش میزان رسوب در پایین دست حوزه در اثر رسوب گیری حوضچه ها.

د- کاهش خطرات ناشی از سیلاب در اثر نفوذ رواناب ناشی از پروژه.

ذ- افزایش محصولات زراعی و باغی در اثر افزایش منابع آبی .

و- بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنین منطقه در اثر افزایش درآمد.

در مجموع می توان بیان کرد که ساکنین حوزه آبخیز جمعاب از پروژه پخش سیلاب جمعاب چناران رضایت نسبی را دارند. [1] و [9]

3-5-1- مقدار سودهای غیر قابل تبدیل به پول:

همانطوریکه در ابتدای بخش اقتصادی گزارش مذکور بیان شد، تمامی پروژه های آبخیزداری که در یک حوزه آبخیز اجرا می شوند، دارای یکسری هزینه ها و درآمدهای مستقیم و غیرمستقیم می باشند. هزینه و درآمدهای مستقیم به علت اینکه از نظر مقدار کاملاً مشخص و شفاف هستند و نیز آمار و اسناد کامل و مشخصی در زمینه آنها وجود دارد، به آسانی می توان محاسبه نمود و آنها را تبدیل به پول نمود. ولیکن هزینه و درآمدهای غیرمستقیم را در صورت عدم وجود مجموعه آماری کامل و در طول یک دوره زمانی کوتاه مدت نمی توان آنها را محاسبه و تبدیل به ریال نمود.

لذا در منطقه جمعاب، کلیه درآمدهایی که قابلیت محاسبه و تبدیل به صورت ریال را داشته اند، برآورد نموده و در بخش اقتصادی گزارش بصورت مفصل تشریح شده اند. ولیکن با بررسیهای صورت گرفته و در داخل حوزه مجموعه ای از سودهای غیر قابل تبدیل به پول تعیین گردیده که بشرح ذیل می باشند:

الف- کاهش میزان مهاجرت روستاییان در اثر افزایش درآمد و جلوگیری از بروز مشکلات شهری برای خود و خانواده شان.

ب- اشتغالزایی برای فرزندان کشاورزان حوزه در اثر افزایش میزان آب برای عملیات کشاورزی و باغداری و در نتیجه کاهش مهاجرت جوانان روستا به شهر.

ج- ایجاد احساس آرامش در میان اعضاء خانواده های روستایی حوزه در اثر کاهش خسارات احتمالی سیل و جلوگیری از ویران شدن اراضی زراعی، باغات و مناطق مسکونی آنها.

د- کاهش میزان فقر و مشکلات اجتماعی، روانی و فرهنگ ناشی از آن در اثر افزایش فعالیتهای کشاورزی و دامداری در حوزه و منافع اقتصادی ناشی از آنها.

ه- افزایش سطح بهداشت روستاییان و منطقه و کاهش انواع بیماریها در اثر جلوگیری از پدیده خشکسالی ناشی از نفوذ رواناب و ذخیره نزولات توسط پروژه های آبخیزداری.

و- ایجاد امید به آینده در میان ساکنین حوزه در اثر توجه مسئولین دولتی به مناطق زیستی آنها و ایجاد آرامش بیشتر در اثر آبادانی حوزه سکونتی آنها.

ز- افزایش میزان فرآورده های پروتئینی و دامی در شهرهای نزدیک به حوزه در اثر رونق بیشتر دامداری در حوزه مورد مطالعه.

ح- کاهش مشکلات فرهنگی، روحی و روانی و تحصیلی در اثر جلوگیری از مهاجرت جوانان روستایی به شهرها.

ط- افزایش سطح سواد، میزان تحصیلات و ادامه تحصیل جوانان و کودکان خانواده های روستایی در اثر کاهش فقر، افزایش درآمد و اشتغالزایی.

ی- جلوگیری از افزایش فساد در منطقه و یا شهرها در اثر کاهش مهاجرت و بیکاری به علت افزایش شغل و درآمد ناشی از اجرای پروژه های آبخیزداری در حوزه.

 

4. نتیجه‌گیری:

همانطوریکه جداول فوق نشان میدهند، در سال 1392 ، درآمدهای اخذ شده ناشی از اجرای سیستم، میزان هزینه های اجرایی را جبران نموده و مبلغی معادل 9/690408 هزار ریال نیز مازاد درآمد تا این سال میباشد. بنابراین از سال 1392 به بعد و تا پایان عمر مفید سیستم پخش سیلاب،  کلیه درآمدهای حاصله از نفوذ رواناب به داخل سیستم به عنوان سود حاصله از اجرای پروژه محسوب میگردد.

عوامل متعددی در تعیین عمر مفید هر پروژه ، مؤثر بوده که بایستی در هر منطقه مورد بررسی قرار گیرند. مهمترین این پارامترها عبارتند از:

• میزان فرسایش و رسوب حوزه آبخیز و زیرحوزه های آن مرتبط با پروژه.
• میزان رواناب و سیلاب حوزه آبخیز و در نتیجه حجم رواناب ورودی به سازه ها.
• نوع خاک مناطق مختلف حوزه آبخیز و زیرحوزه ها.
• نوع مصالح به کار رفته در احداث پروژه ها و نحوه احداث آنها. [7] و [8]

لذا با توجه به عوامل فوق و بررسی آنها در کلیه سازه های اجرا شده در پروژه جمعاب و نیز در نظر گرفتن مشخصات فنی سازه ها و پروژه ، عمر مفید هر یک از حوضچه های ذخیره نزولات سیستم پخش سیلاب جمعاب در محدوده مطالعاتی بررسی گردیده اند. با توجه به اینکه اجرای پروژه از سال 1372 آغاز گردیده، ولی هنوز تمامی حوضچه ها و نیز کل سیستم پخش سیلاب کارایی داشته و عمر مفید خود را از دست نداده اند و از طرفی دیگر به علت وابسته بودن تمامی حوضچه ها به یکدیگر، نمیتوان یک عمر مفید واحدی را برای کل سیستم لحاظ نمود . ولیکن با استناد به نظر طراحان و مجریان پروژه و نیز کارشناسان سازه، عمر مفید پروژه طولانی بوده و بیش از حداقل 30 سال میباشد.

 

5. منابع:

1. ارزیابی اجمالی تاثیر پروژه پخش سیلاب جمعاب در آبخوان دشت مشهد – چناران ، اداره ارزیابی و اطلاعات جغرافیایی مدیریت آبخیزداری جهاد کشاورزی خراسان رضوی، 1382 .
2. قاسمیه،هدی، 1388، مهار سیلاب با استفاده از روشهای پخش سیلاب ،پنجمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران
3. قدوسی،جمال، 1383، ارزیابی جایگاه آبخوانداری در مدیریت حوزه های آبخیز ، چهارمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران
4. رهبر،غلامرضا ، 1389، مهار سیلاب و تغذیه مصنوعی از طریق گسترش سیلاب ،پنجمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران
5. علیزاده، امین، 1384، اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ هجدهم، 815 ص.
6. ضیائی، حجت اله، بهنیا،عبدالکریم، 1380، اصول مهندسی آبخیزداری، انتشارات دانشگاه امام رضا، چاپ اول، 542 ص.
7. مهدوی، محمد، 1373، هیدرولوژی کاربردی (جلد 1 و 2)،انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، 762 ص.
8. نجمائی، محمد، 1368، هیدرولوژی مهندسی، انتشارات سارا، چاپ اول، 281 ص.
9. مجموعه گزارشات ده گانه مطالعات بازنگری طرح توسعه سیستم پخش سیلاب جمعاب چناران، شرکت مهندسین مشاور کاوش پی مشهد.
10. عکسهای هوائی حوزه با مقیاس 1:20000 و تصاویر ماهواره ای حوزه با مقیاس 1:100000.