استفاده از گیاهان سازکار به شرایط کم آبی و خشکی در فضای سبز شهری-شاهین شهر

برنامه ریزی و طراحی فضاها و مناظر شهری بدون توجه به مسایل، ضوابط، معیارها، استانداردها و الگوهای مطلوب و بهینه ممکن نیست. بنابراین باید متناسب با شرایط طبیعی هر منطقه از گونه های گیاهی متناسب و سازگار با آن منطقه در توسعه فضای سبز استفاده کرد. در مناطق گرم و خشک ایران به دلیل شرایط نامناسب طبیعی مانند دمای بالا، بارش کم، خاک های شور، گچی، آهکی و... باید نوع خاصی از گونه های گیاهی در طراحی فضای سبز این مناطق به کار گرفته شود.کاهش بارش ها و تکرار تجربه تلخ خشکسالی در ایران نیازمند اجرای برنامه های علمی و هدفمند است که دراین میان کاشت گیاهان و محصولات مقاوم به کم آبی در فضای سبز  به عنوان یکی از راهکارهای موثر و فراگیر شناخته شده است. رویکرد جدید مدیدریت استراتژیک فضای سبز در این شرایط باید کشت گیاهانی باشد که مقاومت زیادی به شرایط اقلیمی موجود در هر منطقه دارند، گونه های گیاهی که برای فضای سبز شهری در مناطق خشک و نیمه خشک مورد استفاده قرار می­گیرند ازتنوع بالایی برخوردار نیستند. بیشترگونه های مورد استفاده در فضای سبز شهری به خشکی حساس بوده و نیاز آبی آنها بالایی دارند. رژیم حرارتی در شاهین شهر ترمیک و رژیم رطوبتی اریدیک می باشد، در نتیجه شاهین شهر داراری اقلیم خشک است. با توجه به سطح بارندگی ها، منابع آبی در شاهین شهر محدود است و ملاحظات لازم در خصوص کاهش مصرف آب امری ضروری است. کارشناسان فضای سبز شاهین شهرهمواره در انتخاب گونه های فضای سبز  مقاومت به خشکی و شرایط کم آبی را در نظر گرفته و  برای کاشت در فضای سبز مناطق خشک و نیمه خشک در شاهین شهر همواره از گونه های مناسب و سازگار با شرایط آب و هوایی استفاده خواهد شد. نتایج تجربی نشان داد که گونه های زیتون تلخ( ملیا)، توت کاکوزا، زبان گنجشک، فرانکینیا، رزماری، اتریپکلس، گز ، گل یخ، خر زهره و ... سازگاری مناسبی با شرایط کم آبی و اقلیم شاهین شهر دارد.

1. شرح تجربه

• با توجه به محدودیت منابع آبی و لزوم توسعه فضای سبز شهری، سازمان سیماریال، منظر و فضای سبز شهرداری شاهین شهر اقدام به کاشت گیاهان مقاوم به شرایط کم آبی نموده است
• زمان و موقعیت جغرافیایی

فضای سبز شاهین شهر در سطح شهر پراکنده می باشد طول جغرافیایی محدوده  مورد مطالعه  از 51 درجه و 30 دقیقه و 0 ثانیه  تا 51   درجه و 37 دقیقه و 30 ثانیه و عرض جغرافیایی آن از 32 درجه . 50 دقیقه و 0 ثانیه تا 32 درجه و 57 دقیقه و 30 ثانیه می باشد. این اراضی در ارتفاع حدود 1600 متری از سطح دریا واقع بوده و تقریبا و بدون شیبو مسطح است. در محدوده پارک های شهر گیاهان غالب علاوه بر چمن و باغچه های گل فصل درختانی نظیر کاج، سرو، نارون، توت، بید وسنجد تلخه می باشد. اراضی شاهین شهر بر روی دشت آبرفتی واقع شده و شامل رسوبات کواترنری  متعلق به دوران چهارم زمین شناسی اعم از رسوبات تازه ،تراس های جدید و تراس های قدیمی می شود. منشا خاک های این شهر از کوه های غرب آن مثل سلاح، کوه خان ،کوه محمود آباد، کوه سفید و کوه های واقع در شمال شهر مثل کوه جعفر آباد و کوه گره می باشد .این کوه ها مربوط به دوران دوم زمین شناسی دوره کرتاسه پایینی شامل تشکیلات آهکی خاکستری آمونیت دار و اور بیتولین دارو در قسمت هاییکنگلومرای قرمز و ماسه سنگ با لایه ای از دو لومیتی زرد رنگ و دوره تریاس بالایی شامل شیل های خاکستری تیره با میان لایه های آهکی عدسی شکل و ماسه سنگ وسازنده نایبند می باشد . رژیم حرارتی منطقه ترمیک و رژیم رطوبتی اریدیک می باشد. میانگین بارندگی سالیانه منطقه 2/ 107 میلی متر و ماه های پر باران سال آذر، دی ،بهمن، اسفند و فروردین بوده ،حداکثر دمای روزانه در ماه تیر ماه بوده و برابر 5/ 40 درجه سانتی گراد و حداقل دمای روزانه در دی ماه واقع و برابر 3/11 –  درجه سانتی گراد می باشد . تبخیر و تعرق سالیانه 82/1759میلی متر می باشد . اقلیم منطقه براساس طبقه بندی دومارتن خشک و از نظر آمبرژه خشک سرد می باشد.(کلید طبقه بندی2003).

2. تبیین مسائل و چالش‌های پروژه

فرآیندها و روش اجرا

بحران آب و مسئله تغییرات اقلیم ، موضوعی جدید یا مختص کشور ایران نیست . این بحران مسئله ای است که بیشتر کشور های دنیا به صورت جدی با آن مواجه هستند .کشور ایران نیز به علت قرار گرفتن در کمربند خشک جغرافیایی و نوار بیابانی جزو مناطق کم باران جهان به شمار می آید با این شرایط ، مهمترین مشکلی که کشور ما با آن مواجه است استرس آبی می باشد .جهت مقابله با این مشکلات، برنامه ریزی جهت مدیریت منابع آبی و از طرفی توسعه فضای سبز شهری از ضروریات جامعه ما می باشد که بایستی در سطح کلان به آن بپردازیم.سازمان  سیما، منظر و فای سبز شهری شهرداری شاهین شهر نیز به عنوان متولی اصلی فضای سبز شهری ، برنامه ریزی های مدونی از جمله تغییر الگوی کاشت و متعاقبا کاهش تبخیر و تعرق ، افزایش راندمان آبیاری در فضای سبز و کاهش هزینه های حفظ و نگهداری را در دستور کار خود قرار داده است.
حذف چمن به عنوان گیاهی با نیاز آبی بالا و جایگزین شدن درختان، درختچه های زینتی و گیاهان سازگار با اقلیم منطقه را از اولین برنامه سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری شاهین شهر بوده است در این راستا سازمان اقدام به طراحی فضای سبز از انواع گونه های متناسب با شرایط اقلیمی منطقه و سازگار با شرایط خشکی نموده است از انواع درختچه های رز ، پامپاسگراس ، پیچ امین الدوله ، خرزهره و پاپیتال جهت کاشت در فضای سبز اشاره نمود

3. تجارب جهانی مرتبط

نتایج:

نتایج حاصل از کاشت گیاهان مقاوم به شرایط خشکی نشان می دهد با استفاده از طراحی فضای سبز با بهره گیری از گیاهان کم توقع نیاز آبی و استفاده از عناصر طبیعی دیگر مانند سنگریزه، مالچ رنگی و ... علاوه بر ایجاد چشم اندازی زیبا برای شهروندان توانسته ائیم در شرایط محدودیت آب فضای سبز را توسعه و سرانه فضای سبز را به 5/19 متر مربع برای هر شهروند برسانیم که بسیار ایده ال می باشد. علاوه بر این رضایت مسافران شهر و شهروندان حاکی از کیفیت مطلوب فضای سبز در شاهین شهر است

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی:

نتایج حاصل از تحقیقات نشان می دهد با استفاده از روش های طراحی فضای سبز در اقلیم های کویری می توان علاوه بر توسعه فضای سبز از منظر چشم نواز آن استفاده بهینه کرد

منابع و مراجع:

1. جعفر پیشه ف. 1387. بررسی دلایل رشد نامطلوب گیاهان فضای سبز در بخش شرقی پارک فدک منطقه فضای سبز شهر اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان.
2. مهندسین مشاور پارس جویاب. 1386.خصوصیات خاک ها و آبهای مورد استفاده در فضای سبز شاهین شهر فصل سوم
3. جعفری ، م  و ی. عصری. 1374. مطالعه  شوری ها و تهیه نقشه پوشش گیاهی. چاپ اول. انتشارات موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع . 25 صفحه.
4. جعفری م. 1373. بررسی مقاومت به شوری در تعدادی از گراس‌های مرتعی ایران. چاپ اول. انتشارات موسسه تحقیقات چنگل ها و مراتع. 69 صفحه.