طرح تغذیه مصنوعی آبخوان چرخاب یزد با استفاده از پساب تصفیه شده شهر یزد

آبخوان چرخاب قسمتی از محدوده مطالعاتی ممنوعه بحرانی یزد اردکان است که با توجه به کیفیت مناسب ، مقداری از آب مورد نیاز شرب شهر یزد از طریق چاههای واقع شده در این آبخوان تامین می شود. طرح اولیه بازچرخانی پساب شهر یزد به آبخوان چرخاب با سه هدف اصلی زیر از سوی شرکت آب منطقه ای یزد تهیه و ارائه شده است:

• تقویت منابع آب زیرزمینی منطقه چرخاب
• جلوگیری از تلفات و تبخیر پساب تصفیه شده
• جلوگیری از نفوذ و تداخل آب شور به داخل سفره شیرین چرخاب که از منابع اصلی تامین آب شرب شهر یزد می باشد.

تغذیه مصنوعی عبارت از وارد کردن آب به یک سازند نفوذپذیر با هدف تغذیه سفره آب زیرزمینی در شرایط طبیعی منطقه است که با وارد شدن آب مازاد منابع به زمین، ضمن تقویت سفره آب زیرزمینی، سطح آب بالا آمده و مشکلات ناشی از این افت، از جمله نشست زمین وکاهش ظرفیت آبخوان به حداقل خواهد رسید.یکی از راههایی که برای کنترل و جلوگیری از پایین افتادن سطح آب دشتها از قدیم الایام مورد توجه مردم و کشاورزان بوده و در سالهای اخیر نیز مورد توجه متخصصین امر آبهای زیرزمینی قرار گرفته است، تغذیه مصنوعی سفره است.در مواردی که تغذیه طبیعی و ورودی­های طبیعی سیستم جوابگوی میزان آب­های خروجی از سیستم نباشد، متخصصین این روش را پیشنهاد می­کنند تا با تزریق مداوم آب به داخل یک مخزن، از طریق پساب تصفیه شده از نابودی آن جلوگیری کنیم.با توجه به مطالعات انجام شده اجرای این طرح باعث کاهش حدود 30 سانتیمتر از افت 50 سانتیمتری سالیانه آبخوان چرخاب خواهد شد.

مقدمه:

در حال حاضر حدود 93 درصد از کل آب مصرفی ایران صرف آبیاری حدود 5/8 میلیون هکتار از اراضی زراعی شده و سهم بخش شرب و صنعت به ترتیب 8/5 و 2/1 درصد می­باشد.جوامع شهری و روستایی کانون اصلی مصارف آب برای مقاصد شرب، زراعی، صنعت و تولید فاضلاب انسانی می­باشند. افزایش مصارف آب و به تبع آن تولید فاضلاب و روند رو به رشد این تولید و همچنین توجه به استفاده غیراصولی در وضع موجود ایجاب می­نماید برای جلوگیری از گسترش مشکلات محیط زیستی و همچنین تامین بخشی از آب مورد نیاز مصارف مختلف از طریق بازچرخانی و استفاده مجدد از پساب­ها و آبهای برگشتی برنامه ریزی شود. لیکن هر یک از گروههای فوق­الذکر کیفیت و مشخصات خاصی داشته و کاربرد مجدد آنها می­تواند اثرات بهداشتی و زیست محیطی مختلفی را به دنبال داشته باشد. فاضلاب­های شهری، صنعتی و کشاورزی از نظر ویژگی­های کیفی متفاوت بوده و این تفاوت در مقیاس کمتر در داخل گروههای مختلف از منابع سه گانه مذکور نیز مشاهده می­شود. این تفاوت در فاضلاب­های خانگی مربوط به ویژگی­های فرهنگی، عادات غذایی، کیفیت آب مصرفی و همچنین شرایط آب و هوایی و فرایند تصفیه می باشد. مشخصه اصلی فاضلاب­های انسانی BOD و COD بالا، عناصر مغذی و میکروارگانیسم­های بیماری زا (باکتریایی و انگلی) می باشد. این فاضلاب ها در صورت عدم نفوذ فاصلاب­های صنعتی ،  فاقد فلزات سنگین در حد خطرزا می­باشند. لذا از این نظر جای نگرانی نیست. این منابع در صورت راهبری درست تصفیه خانه از حداقل نوسانات کیفی برخوردار خواهند بود.

در جدول زیر منابع تامین آب شرب و بهداشت شهر یزد به تفکیک آورده شده است. همان گونه که مشاهده می شود آبخوان چرخاب یکی از سه منبع اصلی تامین آب شرب و بهداشت می باشد.

شرح	حداکثر ظرفیت	میزان برداشت طی سال 96	مجموع برداشت در 6 ماهه اول	مجموع برداشت در 6 ماهه دوم	متولی
آب انتقالی	7/53	9/31	7/18	2/13	شرکت آب منطقه ای یزد
چاههای چرخاب	14	13	7	6	شرکت آب منطقه ای یزد
چاههای یزدگرد و دهنو	13/56	10	6/8	3/2	شرکت آب و فاضلاب یزد
جمع کل	26/81	9/54	5/32	4/22	-

جدول 1: منابع تأمین آب شرب شهر یزد (میلیون متر مکعب در سال)

در حال حاضر با حفر 43 حلقه چاه توسط شرکت آب منطقه ای یزد بخشی از آب موردنیاز شهر یزد از آبخوان چرخاب تامین می شود. از آنجا که این منبع آب شیرین توانایی تامین 7/23 درصد (بر اساس میزان برداشت های انجام شده در سال 96) از نیاز آبی شرب شهر یزد را دارد بنابراین یکی از منابع مهم و استراتژیک استان محسوب می گردد که متأسفانه به دلیل برداشت های بی رویه و خشکسالی های پی در پی در سال های اخیر شاهد افت شدید سطح آب زیرزمینی در این آبخوان بوده ایم. به همین جهت شرکت آب منطقه ای یزد برنامه هایی را برای پایداری و تعادل بخشی این آبخوان مهم و حساس در دستورکار خویش قرار داده است این برنامه ها به شرح ذیل می باشد:

1. انجام مطالعات طرح بازچرخانی پساب شهر یزد به آبخوان چرخاب
2. در اولویت قرار دادن اصلاح و تعدیل پروانه چاههای کشاورزی آبخوان چرخاب
3. تشدید اقدامات حفاظتی در این منطقه با تشکیل اکیپ ویژه حفاظتی متشکل از نمایندگان دادگستری، نیروی انتظامی ، فرمانداری و آب منطقه ای
4. در اولویت قرار دادن اقدامات حفاظت کیفی منطقه شامل شناسایی پتانسیل های آلایندگی در منطقه و بازدید مستمر از منابع با احتمال آلایندگی

زمان و موقعیت جغرافیایی:

زمان شروع مطالعات طرح: اواخر سال 1395                                                مکان: استان یزد شهرستانهای یزد و اشکذر

 

موقعیت جغرافیایی محل اجرای طرح

شرح:

گسترش روز افزون جمعیت، رشد صنعتی و اقتصادی، توام با افزایش مصرف سرانه آب مشکلات فراوانی برای انسان به وجود آورده است. تخلیه فاضلاب تولیدی از مصارف شهری و صنعتی منجر به تخریب محیط بیولوژیک و تغییر اکولوژیک آنها و نیز آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی می شود و همچنین در ایجاد بسیاری از بیماری ها بطور مستقیم و یا غیرمستقیم نقش دارد. محدودیت منابع آب موجود از یک طرف و آلودگی آن توسط فاضلاب شهری، صنعتی و کشاورزی از طرف دیگر، منجر به افزایش روز افزون اهمیت توجه به مدیریت فاضلاب شده است. باتوجه به محدودیت شدید منابع آب در دسترس، بویژه در مناطق خشک و نیمه خشک همانند کشور ایران تصفیه تکمیلی پساب تصفیه شده تصفیه خانه های متعارف با هدف استفاده مجدد از آن
می تواند امتیازات ویژه ای در بر داشته باشد.

کشور ایران باتوجه به موقعیت جغرافیایی و نیز تغییرات شرایط آب و هوایی و خشکسالی های پی در پی دهه های اخیر با کاهش منابع آب تجدید شونده مواجه بوده از اینرو یکی از سیاست های اقتصادی و اجتماعی دولت جمهوری اسلامی ایران تاکید بر استفاده بهینه از منابع تجدید پذیر به ویژه بازچرخانی و استفاده مجدد از آب، تغذیه آب های زیرزمینی و استفاده مجدد از فاضلاب شهری و صنعتی تصفیه شده در امور کشاورزی ،تغذیه مصنوعی و ... بوده است.

با این مقدمه، شرکت آب منطقه ای یزد بر آن شد با استفاده بهینه از پساب شهر یزد به عنوان یک منبع تجدید پذیر به بازچرخانی و استفاده مجدد آب برای تغذیه مصنوعی آبخوان چرخاب با استفاده از
تصفیه خانه تکمیلی فاضلاب که توسط موسسه کوثر یزد در زمینی به مساحت تقریبی 6 هکتار در ضلع شمال غربی شهر یزد و در محدوده اراضی تصفیه خانه فاضلاب شهر یزد با هزینه ای بالغ بر دویست میلیارد ریال احداث شده است ،  اقدام نماید.

این تصفیه خانه در قالب یکی از پیشرفته ترین روشهای تصفیه تکمیلی و با در نظر گرفتن انعطاف پذیری لازم در طراحی قادر است پساب خروجی تصفیه خانه فاضلاب شهر یزد را منطبق با استاندارد حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA)، تصفیه نماید.اجرای طرح تصفیه خانه تکمیلی طی یک مناقصه دو مرحله ای با حضور شرکت های بزرگ و مطرح در امر طراحی و ساخت تصفیه خانه های آب و فاضلاب به روش EPC به مشارکت ساب نیرو و مهاب قدس واگذار گردیده است.در ضمن مهندسین مشاور طرح  و تحقیقات آب و فاضلاب به عنوان مشاور کارفرما(موسسه کوثر یزد) در کلیه مراحل اجرای این طرح همکاری داشته است.

مشخصات طرح تصفیه خانه تکمیلی

در طرح تصفیه خانه تکمیلی برای فرآیند تصفیه تکمیلی پساب خروجی تصفیه خانه فاضلاب شهر یزد دو مدول مجزا با دبی ورودی هر مدول 250 لیتر در ثانیه در نظر گرفته شد. طرح مدول اول آن شامل دو خط جریان به ظرفیت هر خط 125 لیتر در ثانیه و در قالب ترکیبی از فرآیند های شیمیایی (انعقاد، لخته سازی) و فیزیکی (ته نشینی، فیلتراسیون مستقیم) تهیه و اجرا گردید و آماده بهره برداری می باشد.واحدهای اصلی در نظر گرفته شده در این طرح عبارتند از: واحد آماده سازی و تزریق مواد شیمیایی شامل پکیج های تهیه و تزریق کلروفریک و پلی الکترولیت و کربن فعال، واحد اختلاط سریع، لخته سازی، ته نشینی، میکرواسترینر، آبگیری مکانیکی لجن و واحد گندزدایی (کلرزنی)

ردیف	پارامتر کیفی	غلظت در پساب ورودی	غلظت در پساب تصفیه شده خروجی
1	کدورت (NTU)	80	2
2	رنگ (TCU)	95	15
3	کلیفرم کل (MPN/100ml)	106-107	200
4	کلیفرم مدفوعی (MPN/100ml)	105-106	200
5	دترجنت mg/L))	2.63	0.5
6	تخم انگل  number/L))	1	≥0.1
7	mg/L)TSS)	200	10
8	mg/L)COD)	90	20
9	mg/L)BOD5)	50	10

جدول 2: مشخصات کیفی پساب ورودی و خروجی از تصفیه خانه تکمیلی

 

سیستم انتقال پساب تصفیه شده به محل تغذیه

پساب تصفیه شده خروجی تصفیه خانه تکمیلی داخل مخزن شماره 2 به حجم 5000 مترمکعب در محل تصفیه خانه تکمیلی ذخیره می شود و در طول شبانه روز متناسب با نیاز از ایستگاه پمپاژ شماره 2 و از طریق یک خط انتقال به قطر 700 میلیمتر و به طول تقرببی 15 کیلومتر به مخازن ایستگاه پمپاژ شماره 3 در ارتفاع 102 متری مبدا و از آنجا توسط یک خط انتقال به قطر 700 میلیمتر و به طول تقریبی 10 کیلومتر به مخزن ذخیره اصلی احداث شده در بالادست اراضی کاریزلند به ارتفاع 140 متر پمپاژ شده و آماده بهره برداری جهت تغذیه مصنوعی آبخوان چرخاب می باشد.

مشخصات پروژه  اجرای تصفیه خانه تکمیلی

موضوع پیمان: احداث تصفیه خانه تکمیلی (پیشرفته) فاضلاب یزد به روش EPC

کارفرما: موسسه کوثر یزد

مشاور: مهندسین مشاور طرح و تحقیقات آب و فاضلاب

پیمانکار: مشارکت ساب نیرو- مهاب قدس

مدت پیمان: 46 ماه

22 ماه خدمات طراحی و مهندسی و عملیات ساخت و نصب و بهره برداری آزمایشی

24 ماه بهره برداری پس از تحویل موقت

تغذیه مصنوعی از طریق حفر چاه در ناحیه غیراشباع

با توجه به مزایا و معایب روشهای تغذیه سفره آب زیرزمینی از طریق پساب که در روشهای تغذیه مصنوعی با پساب در جدول (3) ارائه شده و با استفاده از مدل چند معیاره TOPSIS براساس وزن دهی بین پارامترهای ارائه شده امتیاز 0 تا 20 داده شده که در نتیجه مناسب­ترین روش جهت تغذیه با پساب ،  تزریق از طریق چاه در ناحیه غیراشباع می­باشد. زیرا براساس توصیه­ها آب تزریق شده به سفره بایستی 150 روز در زمین حرکت کند تا به سفره برسد تا اگر در مواقعی خروجی پساب در مدت کمی استاندارد لازم را ندارد در نتیجه این حرکت آب در خاک و تصفیه آن در منطقه غیراشباع ،  فرآیند تصفیه در خاک و آبخوان (SAT) انجام شود و در مواقعی که پساب تصفیه شده استاندارد لازم را ندارد از طریق قرار دادن سنسور در مسیر جریان پساب برگشتی بتوان جلوی تغذیه را مسدود کرد.

 

معایب	مزایا	نوع تغدیه مصنوعی
-تکنولوژی نسبتاً جدیدی است. -خصوصیات ویژه خاک باید مد نظر قرار گیرد. -ساختمان و طراحی چاه به طراحی ویژه نیاز دارد. -اطلاعات موجود از سیکلهای کوتاه مدت به دست آمده­اند. - برای جلوگیری ازگرفتگی خلل و فرج چاه در اثر جامدات و رشد باکتریها به پیش تصفیه نیاز است. -روش موثری برای جلوگیری از رفع گرفتگی خلل و فرج چاه وجود ندارد.	- با نفوذ آب به داخل منطقه غیراشباع و در نهایت به داخل سفره آب زیرزمینی، فرآیند تصفیه آب تکمیل می گردد. -با ذخیره سازی پساب در زیرزمین می توان از بروز اثرات منفی زیست محیطی ساخت سدهای مخزنی جلوگیری کرد. -از اثرات منفی زیست محیطی حاصل از ساخت تاسیسات ذخیره سازی آبهای سطحی ممانعت بعمل می آید. -تصفیه اولیه و ثانویه ممکن است کافی باشد. -به محل بسیار کمی نیاز است. -تلفات ناشی ازتبخیر آبهای بازیافتی  بسیار جزئی است. -شکوفایی جلبکی اتفاق نخواهد افتاد. -نسبت به چاه تزریق مستقیم در ناحیه اشباع تکنولوژی ارزان­تری دارد. -در مقایسه با تزریق مستقیم پتانسیل بهبود کیفیت آب بیشتر است.	تغذیه با استفاده از چاههای تزریق در ناحیه غیراشباع
-حفاری چاه و متعلقات آن بسیار گران است. -به پمپاژ با فشار بالا نیاز است تا بتوان پساب را تزریق کرد لذا هزینه انرژی بالاست. -برای طراحی و ساخت چاه نسبت به روش تزریق در ناحیه غیراشباع به تخصص­های بیشتری است. -برای جلوگیری از گرفتگی خلل و فرج چاه در اثر وجود جامدات و باکتریها به پیش تصفیه نیاز است. نسبت به تزریق در ناحیه غیراشباع کیفیت پساب باید از سطح بالاتری برخوردار باشد. -بهبود کیفیت آب بهتری را می­توان انتظار داشت.	-به محل بسیار کوچکی نیاز است. -می توان از آن برای تزریق و استحصال تواماً استفاده کرد. -سرعت تزریق آب بازیافتی به چاه بسیار بالاست. -برای نگهداری و توسعه چاه می­توان جریان را وارونه نمود. می­توان چاه را طوری طراحی کرد که چندین آبخوان تغذیه شوند.	تغذیه با استفاده از چاه های تزریق در ناحیه اشباع
-در صورتی که پوکه پایین دست چاه تغذیه به خوبی مسدود نگردد امکان فرار آب به پایین دست وجود دارد. -خصوصیات ویژه خاک باید مد نظر قرار گیرد. -در مواقعی که قنات ریزشی باشد باید تمهیدات لازم اتخاذ گردد. - برای جلوگیری از گرفتگی خلل و فرج چاه در اثر جامدات و رشد باکتریها به پیش تصفیه نیاز است. -روش موثری برای جلوگیری از رفع گرفتگی خلل و فرج چاه وجود ندارد.	- با نفوذ آب به داخل منطقه غیراشباع و در نهایت به داخل سفره آب زیرزمینی، فرآیند تصفیه آب تکمیل می گردد. -با ذخیره سازی پساب در زیرزمین می توان از بروز اثرات منفی زیست محیطی ساخت سدهای مخزنی جلوگیری کرد. -از اثرات منفی زیست محیطی حاصل از ساخت تاسیسات ذخیره سازی آبهای سطحی ممانعت بعمل می آید. -تصفیه اولیه و ثانویه ممکن است کافی باشد. -به محل بسیار کمی نیاز است. -تلفات ناشی از تبخیر آبهای بازیافتی  بسیار جزئی است. -شکوفایی جلبکی اتفاق نخواهد افتاد. -نسبت به چاه تزریق مستقیم در ناحیه اشباع تکنولوژی ارزان­تری دارد. -در مقایسه با تزریق مستقیم پتانسیل بهبود کیفیت آب بیشتر است. -هزینه اجرایی آن بسیار پایین است. -از چندین پوکه قنات می­توان برای تغذیه استفاده کرد. -حجم آب بیشتری را می­توان تزریق کرد.	تغذیه آبهای زیرزمینی با استفاده از قنوات متروکه
- به زمین زیادی نیاز است. -در سطح روباز، تبخیر صورت می­گیرد. -رشد جلبک­ها ممکن است موجب گرفتگی زمین گردند. -به نگهداری متناوب بستر نیاز است. -برای نگهداری میزان نفوذ به سیکلهای تر و خشک و نیاز دارد. -در انتخاب محل زمین، خصوصیات خاک بسیار مهم است.	- هرکجا افت سطح آبهای زیرزمینی در منطقه زیاد باشد می­توان از این روش به منظور تامین آب مورد نیاز مصارف شهری و کشاورزی استفاده نمود. - با نفوذ آب به داخل منطقه غیراشباع و در نهایت به داخل سفره آب زیرزمینی، فرآیند تصفیه آب تکمیل می گردد. - ساخت و بهره­برداری از آنها نسبتاً ساده است. -تصفیه اولیه و ثانویه ممکن است کافی باشد.	تغدیه مصنوعی به روش سطحی

جدول 3: بررسی مزایا و معایب روشهای مختلف تغدیه مصنوعی با پساب

تعیین محل چاه­های تغذیه با پساب

با توجه به اهمیت و تاثیرپذیری مناسب تغذیه آبخوان چرخاب و همچنین قرارگیری منابع آب شرب در این منطقه ،  به لحاظ کمی و کیفی، ارتباط هیدرولیکی محل تغذیه، بسیار حایز اهمیت می­باشد. لذا پارامترهای مختلف در این منطقه مورد بررسی قرار گرفته است. گزینه پیشنهادی محل تغذیه، حدوداً بین باغ شهر کوثر، خروجی مسیل کوه کاسه، پادگان آیت الله خاتمی و جاده یزد- خضرآباد، دقیقا بالادست چاههای موجود چرخاب می­باشد، چون به لحاظ هیدرولیکی میزان تغذیه تابع شرایط توپوگرافی منطقه، ضریب هدایت هیدرولیکی، نفوذپذیری، شیب منطقه و ارتفاع منطقه غیراشباع می­باشد. با بررسی­های صورت گرفته غالباً تغییرات پارامترهای مذکور از جنوب بیشتر و به سمت شمال کمتر (به جز ارتفاع منطقه غیراشباع) خواهد شد. بنابراین گزینه مذکور (بین باغ شهر کوثر، خروجی مسیل کوه کاسه، پادگان آیت الله خاتمی و جاده یزد- خضرآباد) با وجود مناسب­تر بودن پارامترهای هیدرولیکی می­تواند ارتباط هیدرولیکی مناسبی بر روی آبخوان داشته باشد. موقعیت محل پیشنهادی تغذیه در نقشه های ذیل نمایش داده شده است. فاصله چاه­های تغذیه با پساب تا چاه­های آب چرخاب حدود 6/3 کیلومتر می­باشد. مختصات ابتدا و انتهای محل پیشنهادی جهت حفر چاههای تغذیه در جدول (4) آمده است. گفتنی است چاهها در حد فاصل این دو نقطه و با فاصله پنجاه متر از هم در مسیر مستقیم حفر می­شوند.

محل چاههای تغذیه	X	Y
مختصات ابتدای محل پیشنهادی	232962	3525618
مختصات انتهای محل پیشنهادی	232360	3525974

جدول 4: مختصات محدوده حفر چاههای تغذیه

موقعیت محل پیشنهادی جهت تغدیه مصنوعی با پساب

نتیجه گیری:

از اصلی ترین دستاوردهای این طرح ، تعادل بخشی ناحیه مرکزی آبخوان استراتژیک دشت یزد-اردکان و بهبود شرایط کمی و کیفی آبخوان آب شرب چرخاب می باشد. آبخوان چرخاب جزء معدود منابع آب زیرزمینی قابل شرب دشت یزد-اردکان می باشد که هرگونه صیانت از آن و حفظ سطح آب زیرزمینی در این آبخوان نقش موثری در تامین آب شرب پایدار مراکز جمعیتی مجاور خود به خصوص شهر یزد ایفا خواهد نمود. لازم به ذکر است بطور متوسط سالیانه 50  سانتی متر میزان افت آب زیرزمینی در دشت یزد- اردکان می باشد. با درنظر گرفتن مساحت آبخوان (آبخوان چرخاب) که 9/77 کیلومترمربع است و ضریب ذخیره که در مطالعات قبلی 5/8 درصد قید گردیده و حجم متوسط سالیانه پساب که به میزان تقریبی دو میلیون مترمکعب در سال خواهد بود افزایش سالیانه سطح آب پس از تغذیه مصنوعی چنین برآورد می شود. سانتی متر در سال:

cm 32.2 =100*(10⁶*77.9*0.085/(10⁶*2)) = V/SA = Δh

چنانچه این مقدار را از افت سالیانه دشت کسرنمائیم مقدار جبران افت سفره چرخاب در هر سال به دست می آید.

سانتی متر  8/19 = 2/30 - 50 = میزان افت سالیانه در آبخوان چرخاب پس از تغذیه مصنوعی

لازم به ذکر است یکی دیگر از دستاوردهای طرح برطرف شدن مسائل بهداشتی و اجتماعی ناشی از تجمع و انباشت پساب در محل تصفیه خانه فاضلاب شهر یزد و اعتراضات اهالی شهرهای مجاور تصفیه خانه به بوی نامطبوع و تجمع و گزش حشرات در این مناطق می باشد.

منابع و مراجع:

1. طرح بازچرخانی آب و بررسی استفاده مجدد از پساب در تهران، گزارش شناخت، مشاورین پژوهاب نیرو، 1390-1391
2. مدیریت پساب­های تصفیه شده و کاربرد آنها، دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، رضا عباسی، 1392
3. تغذیه آبخوان با پساب، نشر مشهد دیانت، مهندسین مشاور هیدرو پارس تدیبر، 1392  
4. آبهای زیرزمینی، گروه معدن دانشگاه تهران، فرامرز ارده جانی، 1390     
5. ضوابط زیست محیطی استفاده مجدد از آب­های برگشتی و پسابها، نشریه شماره 535، معاونت نظارت و راهبردی رئیس جمهور، 1389
6. تکنیک حفاری و اصول استخراج آبهای زیرزمینی، دکتر حجت الله ضیایی، 1375
7. تغدیه مصنوعی آبهای زیر زمینی با استفاده از پساب تصفیه شده، اولین سمینار جایگاه آبهای بازیافتی و پساب در مدیریت منابع آب- چالشها و راهکارها مشهد، قزل سفلو، 1387
8. لزوم برنامه­ریزی هدفمند برای کاربرد پساب تصفیه شده به عنوان منبع آب رو به رشد در تغذیه مصنوعی آب زیرزمینی کشور، دانشکده کشاورزی دانشگاه اصفهان، جهانگیر عابد کوپایی، 1389
9. بررسی رابطه بین ضریب نفوذپذیری و دانه­بندی و ارائه فرمول تجربی در خط دو پروژه قطار شهری شیراز، هشتمین همایش انجمن زمین شناسی و مهندسی محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد، غلام رضا لشکری پور و همکاران، 1392
10. دستورالعمل تعیین حریم کیفی آبهای زیرزمینی، نشریه شماره 621، معاونت نظارت و راهبردی ریئس جمهور، 1392
11. مهندسی فاضلاب تصفیه و استفاده مجدد (ویرایش چهارم) قسمت پنجم، نشر تهران- خانیران، مترجمان دکتر محمدرضا خانی و مهندس پویا آقا سید ابوالقاسم، 1390
12. مطالعات تغدیه مصنوعی فخرآباد مهریز، کمیته آب جهاد سازندگی استان یزد، 1369
13. مطالعات تغذیه مصنوعی دهندر میناب، مشاور رهپویان، 1378