اصول طراحی و مدیریت فضای سبز با ایده کم آبخواه

امروزه یکی از بحرانی ترین مسائل پیش روی طراحان و برنامه ریزان ایجاد فضای سبز در شهرها، وضعیت منابع آب موجود می باشد. در سال-های اخیر کاهش نزولات جوی و بروز پدیده خشکسالی در اکثر مناطق کشور به چالش قابل توجهی تبدیل شده و از این رو بیش از گذشته، نگرش ایجاد الگوی کشت پایدار در فضای سبز شهری را مورد توجه دست اندرکاران امر قرار داده است. آنچه که مسلم است باید دانش طراحی منظر و فضای سبز در شهرها به سمتی پیش برود که با حداقل مصرف آب، حداکثر کارایی را در نگهداری فضای سبز و مناظر طراحی شده داشته باشیم. بنابراین، مفهوم از طراحی منظر سازگار با شرایط خشک و کم آبی تحت رویکرد طراحی کم آبخواه یا زری اسکیپتینک می تواند بدون آسیب رساندن به کیفیت و زیبایی محیط مصرف آب را 50 درصد کاهش دهد. اصل مهم طراحی کم آبخواه (گزینش گیاهان با نیاز آبی کمتر مخصوصا گیاهان بومی) به معنی استفاده از گیاهان با نیاز آبی کم به طوریکه که اصول منظر پردازی مثل رنگ، بافت، تعادل، تنوع، قرینه و جذابیت به منظور القای زیبایی و ... رعایت شود و به طور عمده از گیاهان بومی که با شرایط منطقه سازگار هستند و نیازهای اکولوژیکی و آبی و تغذیه ای کمی دارند استفاده شوند. این نوع منظر پردازی برای مناطقی که دارای مقدار کمی آب می باشد می تواند با صرف زمان و هزینه کمتر، فضای سبز مناسبی را برای قسمت های وسیعی از شهرها ایجاد کرد

مقدمه

امروزه یکی از بحرانی ترین مسائل پیش روی طراحان و برنامه ریزان ایجاد فضای سبز در شهرها، وضعیت منابع آب موجود می باشد. در سال های اخیر کاهش نزولات جوی و بروز پدیده خشکسالی در اکثر مناطق کشور به چالش قابل توجهی تبدیل شده و از این رو بیش از گذشته، نگرش ایجاد الگوی کشت پایدار در فضای سبز شهری را مورد توجه دست اندرکاران امر قرار داده است. آنچه که مسلم است باید دانش طراحی منظر و فضای سبز در شهرها به سمتی پیش برود که با حداقل مصرف آب، حداکثر کارایی را در نگهداری فضای سبز و مناظر طراحی شده داشته باشیم. بنابراین، مفهوم از طراحی منظر سازگار با شرایط خشک و کم آبی تحت رویکرد طراحی کم آبخواه یا زری اسکیپتینک می تواند بدون آسیب رساندن به کیفیت و زیبایی محیط مصرف آب را 50 درصد کاهش دهد. اصل مهم طراحی کم آبخواه (گزینش گیاهان با نیاز آبی کمتر مخصوصا گیاهان بومی) به معنی استفاده از گیاهان با نیاز آبی کم به طوریکه که اصول منظر پردازی مثل رنگ، بافت، تعادل، تنوع، قرینه و جذابیت به منظور القای زیبایی و ... رعایت شود و به طور عمده از گیاهان بومی که با شرایط منطقه سازگار هستند و نیازهای اکولوژیکی و آبی و تغذیه ای کمی دارند استفاده شوند. این نوع منظر پردازی برای مناطقی که دارای مقدار کمی آب می باشد می تواند با صرف زمان و هزینه کمتر، فضای سبز مناسبی را برای قسمت های وسیعی از شهرها ایجاد کرد.

 

اهمیت فضای سبز شهری و حفظ آن در شرایط بحران کمبود منابع آب

در دنیای امروز مفهوم شهرها بدون فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگی های معضلات زیست محیطی آن ها موجودیت فضای سبز و گسترش آن را برای همیشه اجتناب ناپذیر کرده اند (محمدی و همکاران، 1386). شهرها به عنوان کانون های تمرکز فعالیت و زندگی انسان ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تضمین کنند نیازمند فضای سبز می باشند و توجه به فضای سبز به طور عام به عنوان تامین کننده اکسیژن شهرها تعریف ساده ای از کارکرد آن می باشد و حداقل کارکرد آن در مفهوم اکولوژیک شهرها به شمار می رود (محمدی و حیدری بخش، 1392). این فضاها هم از دیدگاه تامین نیازهای زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تامین فضاهای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آن جایگاهی در خور اهمیت دارد.

 

راهکارهای مدیریت فضای سبز در شرایط کم آبی

1. استفاده از گونه های مناسب با شرایط جدید جهت توسعه پوشش گیاهی و جایگزین نمودن آن ها با گونه های پر مصرف
2. بهینه سازی مصرف آب با استفاده از سیستم  های آبیاری جدید و بهینه (نظیر آبیاری قطره  ای) و جلوگیری از هدر رفت آب در سیستم  های انتقال آب هوشمند
3. بازیافت آب فاضلاب و استفاده از آن در تامین نیاز آبی فضای سبز
4. جمع آوری نزولات آسمانی: از جمله راهکارهای تامین آب فضای سبز خانگی و یا سازمان  هایی نظیر بیمارستان  ها و ... می  باشد
5. مکان  یابی مناسب جهت کاشت درختان و بوته  ها تا کاهش مصرف آب را در پی داشته باشد
6. انجام عملیات مناسب پارکداری و باغداری نظیر هرس به موقع، کنترل گیاهان هرز، تراکم مناسب کشت و...

 

مزایای منظرسازی کم نیاز به آب

مزایای xeriscaping یا منظرسازی کم نیاز به آب را به طور خلاصه می­توان در سه دسته­ی اقتصادی، زیست محیطی و زیبایی شناختی جای داد. مهم­ترین دلیل برای روی آوردن به این رهیافت در منظرسازی به­عنوان یک رویکرد در طراحی محیط و منظر، قابلیت این نوع منظرسازی در زمینه صرفه جویی در مصرف آب است. استفاده از گیاهان مقاوم و بومی یک منطقه، نه تنها به طور کلی مصرف آب را کاهش می­دهد، بلکه به دلیل مقاومت گیاه به آفات و امراض و خاک­های ضعیف منطقه، هزینه­های ناشی از استفاده کود شیمیایی و سموم مختلف نیز کاهش می­یابد. از دیگر سو، گیاهان مقاومتر و بومی، بر خلاف گیاهان حساس و غیر بومی و نامناسب، خیلی کمتر نیاز به حذف، جابجایی و واکاری پیدا می­کنند (Sewced, 2011). از دید زیست محیطی نیز کاهش مصرف آب باعث تقویت سفره­های آب زیر زمینی خواهد شد. فضاهای سبزی که دارای برنامه­ریزی، طراحی، اجرا و نگهداری مناسب و منطبق با اصول منظرسازی برای مناطق خشک و نیمه خشک باشد، طبعا به میزان بسیار کمی از کودهای شیمیایی و حشره­کش­ها نیاز خواهد داشت. این امر باعث کاهش ورود مواد سمی شیمیایی به خاک و آب­های زیرزمینی از طریق رواناب­ها نیز خواهد شد (Gray, 2001). استفاده مناسب از گل­های رنگارنگ، گیاهان پوششی، در ترکیب با درختان و درختچه­های زیبا و گونه های مقاوم چمن، باعث خلق منظرهای چشم­نوازی می­شود که برخاسته از فرهنگ و محیط منطقه هستند و نویدبخش احیای حیات­وحش شهری نیز است. همچنین طراحی، اجرا و نگهداری صحیح منظرهای کم­نیاز به آب، این امکان را به ما می­دهد که در طول دوره­های خشکی و کم آبی طولانی مدت، فضای سبز نه تنها از بین نرود، بلکه با دریافت کمترین صدمه نسبت به فضای سبز ناسازگار با شرایط سخت، زیبایی­های آن بیشتر و جذاب­تر نیز بشود (Ingels, 2004).

نمونه هایی از منظرسازی کم نیاز به آب در پارک ها، حیاط و فضاهای شیب دار

دلایل حذف چمن از فضای سبز

چمن یکی از گونه های گیاهی با نیاز آبی بالا می باشد که به ازای هر متر مربع نگهداری 20 لیتر آب مصرف می کند. از طرفی قدرت جذب آلاینده ها در چمن عملا صفر است و نقشی در تولید اکسیژن ندارد. چمن های کاشته شده اغلب بومی اروپا بوده و با شرایط اقلیمی ایران سازگار نبوده و  مقاومت کمی به شرایط خشکی دارد. چمن بیشترین مصرف کودهای شیمیایی، دامی، سموم و آفت کش ها را دارد. بنابراین، برای حفظ و نگهداری چمن بیشترین هزینه مالی متوجه دستگاه های اجرایی می شود. همچنین مصرف بالای سموم در چمن باعث آلودگی محیط زیست می شود. علی محمد مختاری رئیس سازمان بوستان ها و فضای سبز شهرداری تهران در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان بیان (3 آبان، 1397) کردندکه از سه سال پیش کاشت چمن در سطح شهر تهران را ممنوع کردیم و امیدواریم تا 4 سال دیگر در اماکن عمومی شاهد کاشت چمن نباشیم. وی افزود طی دو سال بیشتر چمن  ها از بین خواهد رفت و درخت جایگزین آن  ها خواهد شد. زیرا تهران بیشتر نیازمند درخت است تا برای شهر اکسیژن تولید کند. از طرفی بیان کردند چمن همه روزنیازمند آبیاری است ولی درخت و درختچه دو روز در هفته نیاز به آبیاری دارد. در گفتگوی دیگری که پروفسور کردوانی پدر علم کویرشناسی با خبرگزاری ایرنا داشتند بیان کردند که کشت چمن در چنین شرایط خشکسالی خیانت به کشور است که علاوه بر مصرف بالای آب، به روند گرمتر شدن زمین هم کمک می  کند.

آبیاری غیراصولی و بدموقع چمن در دمای بالای ظهر تابستان

اصول اصلی طراحی فضای سبز کم آبخواه

1- برنامه ریزی و طراحی

ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ و دﻗﯿﻖ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﺻﻞ ﺟﻬﺖ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻨﻈﺮ در ﺑﺴﺘﺮﻫﺎی کم آب و ﺧﺸﮏ اﺳﺖ. در ﯾﮏ ﻃﺮاﺣﯽ ﺧﻮب ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺪازﻫﺎ، ﺷﯿﺐﻫﺎ، ذﺧﯿﺮهﺳﺎزی آب، وﺿﻌﯿﺖ ﻧﮕﻬﺪاری و ارزش اﻓﺰوده ﻣﺤﯿﻂ ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد. در ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻨﻈﺮ، آب و ﻫﻮای ﮐﻠﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ، ﻣﯿﮑﺮو ﮐﻠﯿﻤﺎی ﺳﺎﯾﺖ، وﺿﻌﯿﺖ ﺧﺎک، ﭘﻮﺷﺶ ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻣﻮﺟﻮد و ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد (ﺣﮑﻤﺘﯽ، 1386). ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺴﺘﺮ و ﻧﻘﺸﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﯿﺎﻫﯽ آﻣﺎده ﮔﺮدد. در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺴﺘﺮ ﻣﻮاردی ﻧﻈﯿﺮ ﺷﯿﺐ، زﻫﮑﺸﯽ، ﺟﻬﺖ ﮔﯿﺮی ﺷﻤﺎﻟﯽ _ﺟﻨﻮﺑﯽ و ﻣﺤﻞ روﯾﺶ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﻮﻣﯽ، ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ و ﺑﻨﺎﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ. در ﻧﻘﺸﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻣﺤﻞ ﻗﺮارﮔﯿﺮی ﺑﺴﺘﺮﻫﺎی ﭘﻮﺷﺶ ﮔﯿﺎﻫﯽ، ﭼﻤﻦ، ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﭘﯿﺎده و ﺳﻮاره ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻟﯿﺴﺖ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺟﺪﯾﺪی ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺖ اﻓﺰوده ﮔﺮدﻧﺪ، ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ. در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﻮح ﺳﺎﯾﻪ دار ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان از ﻃﺮﯾﻖ آنﻫﺎ در ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف آب ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ ﻧﻤﻮد (Wade, 2010)

ﯾﮏ ﭘﻼن زرﯾﺴﮑﯿﭗ (xeriscaping) از ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ آﺑﯿﺎری ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮔﺮدد: ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺮﻣﺼﺮف (ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ آﺑﯿﺎری ﻣﻨﻈﻢ) ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﻧﯿﺎز ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ (آﺑﯿﺎری ﮔﺎه ﺑﻪ ﮔﺎه و ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ) و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻢ ﻣﺼﺮف (آﺑﯿﺎری ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻧﺰوﻻت ﻃﺒﯿﻌﯽ آﺳﻤﺎن). ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺮﻣﺼﺮف ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻮﭼﮏ و در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی دارﻧﺪ (ﻣﺎﻧﻨﺪ ورودیﻫﺎ) ( ﮐﻮﻧﺪر، 1376). در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ آﺑﯿﺎری ﻣﺘﻮﺳﻂ، ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﯽ آﺑﯿﺎری ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮی درآﯾﻨﺪ، ﭘﮋﻣﺮده ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻼﺋﻢ ﺗﻨﺶ رﻃﻮﺑﺘﯽ را ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻋﻠﻔﯽ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ در اﯾﻦ دﺳﺘﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ﻧﯿﺎز آﺑﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ، ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ آﺑﯿﺎری ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ آﺑﯿﺎری ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد. اﻏﻠﺐ درﺧﺘﺎن و درﺧﺘﭽﻪ ﻫﺎی زﯾﻨﺘﯽ و ﺑﺴﯿﺎری از ﮔﯿﺎﻫﺎن ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻔﯽ و ﺣﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﯾﮏ ﺳﺎﻟﻪ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺮورش ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ (ماتلاک، 1379).

 

2- تحلیل خاک

در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ، ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن، ﺑﺎﻓﺖ، ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻧﮕﻬﺪاری آب، ﻣﯿﺰان زﻫﮑﺸﯽ و ... ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ آن، راﻫﻨﻤﺎی ﻃﺮاح در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻮع اﺻﻼح ﺧﺎک ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. آن ﭼﻪ در ﺑﺮرﺳﯽ در وﺿﻌﯿﺖ ﺧﺎک ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮﺿﻮع را دﺷﻮارﺗﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﺎﯾﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺧﺎک داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ دﻗﯿﻘﯽ ﺑﺮای ﺑﻬﺒﻮد ﺧﺎک وﺟﻮد ﻧﺪارد. ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﯿﻤﺎر ﺧﺎک ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی ﺧﺎک ﻣﻨﻄﻘﻪ، ﻧﻮع ﮔﯿﺎه، زﻣﺎﻧﯽ از ﺳﺎل ﮐﻪ ﮔﯿﺎه ﮐﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد، دارد. ﺧﺎک آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﮔﯿﺎه ﺑﺎﯾﺪ دارای ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻧﮕﻬﺪاری آب ﺑﺎﻻﯾﯽ باشد (مک دونالد، 1387). در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﺧﺎک ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺟﺬب و ﻧﮕﻬﺪاری آب را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻣﻮاد ارﮔﺎﻧﯿﮏ ﺑﻪ آن، اﯾﻦ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ را ﺗﺎ ﺣﺪودی اﺻﻼح ﻧﻤﻮد. ﮐﺎﺷﺖ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﻮﻣﯽ در ﺧﺎک ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺻﻼح ﻣﺘﻨﺎوب ﺧﺎک را ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻣﯽ ﺳﺎزد (الهی، 1390).

 

3- استفاده از راهکارهایی ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻧﮕﻬﺪاری آب

3-1- اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻮﭘﺮ ﺟﺎذب ﻫﺎیی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻠﯿﻤﺮﻫﺎی ﺟﺬب ﮐﻨﻨﺪه آب (ﻫﯿﺪروژل ﻫﺎ) ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺟﺬب آب ﺗﺎ ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ وزن ﺧﻮد، ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺲ از اﻓﺰوده ﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﺎک ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺟﺬب آب را در ﺧﺎک اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﻨﺪ .

3-2- استفاده از زﺋﻮﭘﻠﺖ ها که ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺮای ﮔﯿﺎه، ﮐﺎﻫﺶ مصرف ﮐﻮد ﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ، ﺑﻬﺒﻮد ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺎک، ﺳﺎزﮔﺎری ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﻋﺪم ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺠﺪد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎده ای ﺑﺮای اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺧﺎک اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮﻧﺪ.

3-3- اﻓﺰودن ﻣﻮاد آﻟﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﮐﻮد داﻣﯽ ﭘﻮﺳﯿﺪه ﯾﺎ ﮐﻤﭙﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ در ﮐﻞ ﺑﺴﺘﺮ ﮐﺸﺖ ﻣﻨﺘﺸﺮ و ﺑﺎ آن ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ

3-4- ﮐﺸﺖ ﮔﯿﺎه ﺑﺮ روی ﺑﻘﺎﯾﺎی ﺳﺎل ﻗﺒﻞ، زﯾﺮا ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﮔﯿﺎﻫﯽ و زﻣﯿﻦ ﺳﺨﺖ ﺑﻬﺘﺮ از ﺧﺎک ﻧﺮم ﻣﯽتواند رطوبت خاک را ذخیره کند (کوندر، 1374).

 

4- اﻧﺘﺨﺎب ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﻬﯿﻨﻪ

ﮐﺎﺷﺖ ﮔﯿﺎه ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻣﮑﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺴﺌﻠﻪ ای ﮐﻠﯿﺪی در ﻣﻨﻈﺮﺳﺎزی ﻣﻨﺎﻃﻖ کم آبخواه ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ آﯾﺪ. ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻗﻠﯿﻢ و ﺧﺎک ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده، ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز آﺑﯽ و ﻧﻮری ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺎﺷﺖ آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺴﺘﺮ اﻗﺪام ﻧﻤﻮد (حکمتی، 1386) ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﯽتوان ﺳﻪ ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺮای ﮐﺎﺷﺖ ﮔﯿﺎﻫﺎن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ:

ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ: ﻣﻨﻄﻘﻪ ای ﮐﻪ در آن ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ آﺑﯿﺎری ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ روﯾﺶ و زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ.

ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ ﺧﺸﮑﯽ: ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﻧﺎﺣﯿﻪ را ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﻮﻣﯽ و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎی ﺧﺎص ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ. اﯾﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ در ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺪون درﯾﺎﻓﺖ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ آﺑﯿﺎری ﮐﻤﮑﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد.

ﻧﺎﺣﯿﻪ واﺣﻪای: ﮔﯿﺎﻫﺎن اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺣﺘﯿﺎج ﻣﺪاوم ﺑﻪ آﺑﯿﺎری داﺷﺘﻪ و ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﯽ در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﮐﺎﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ. ﮐﺎﺷﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎﻧﯽ از آﺑﯿﺎری ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز ﻫﺮ ﯾﮏ از ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد. ﻧﻮاﺣﯽ واﺣﻪ ای ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺨﺶ ورودی ﺳﺎﯾﺖ، زﻣﯿﻦ ﻫﺎی ﭼﻤﻦ ﮐﺎری ﺷﺪه و ﺑﺎغ ﻫﺎی ﮔﻞ، درﺧﺖ و ﻣﯿﻮه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﮐﺎﺷﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎﻧﯽ در ﭘﺎی درﺧﺘﺎن ﺳﺎﯾﻪ اﻧﺪاز، ﻧﯿﺎز آﺑﯽ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ای ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدهد (کوندر، 1374).

5-  استفاده منطقی از پوشش های سطحی

ﺳﻄﻮح ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻄﺤﯽ ﯾﺎ ﭼﻤﻦ ﮐﺎری، ﺑﻪ آب ﺑﯿﺶ ﺗﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﺧﺘﺎن و درﺧﺘﭽﻪ ﻫﺎ ﻧﯿﺎز داﺷﺘﻪ و ﻧﯿﺰ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﯿﺶ ﺗﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﯾﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎی ﻣﻨﻈﺮ دارﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی اﯾﻦ ﺳﻄﻮح ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻫﺎی ورزﺷﯽ و ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ ﻣﺤﺪود ﮔﺮدد. در اﻗﻠﯿﻢ دارای منابع آبی پایین ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﮐﻒ ﻓﺮش ﻫﺎ، شن های رنگی و ﻣﺴﯿﺮﻫﺎی ﭘﯿﺎده ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻄﻮﺣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ (حکمتی، 1386).

استفاده از شن های رنگی و پوشش های مناسب در مسیرها - استان زنجان

6-  آبیاری بهینه

دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪی و ﮐﺎﺷﺖ ﮔﺮوﻫﯽ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﯿﺎز آﺑﯽ آن¬ﻫﺎ، ﻣﻮﺟﺐ ارﺗﻘﺎی ﮐﺎرآﯾﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ آﺑﯿﺎری و ﺻﺮﻓﻪ¬ﺟﻮﯾﯽ در ﻣﺼﺮف آب ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ. ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ، اﺳﺘﻔﺎده ﺻﺤﯿﺢ از ﺳﯿﺴﺘﻢ¬ﻫﺎ و ﺗﺠﻬﯿﺰات آﺑﯿﺎری ﻣﻨﺎﺳﺐ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﮔﺮوه¬ﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﯿﺎﻫﯽ در ﻣﻨﻈﺮ ﻣﯽ¬ﺑﺎﺷﺪ (الهی، 1390).

 

7- استفاده از زمین پوش مناسب

ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﻻﯾﻪ¬ای از زﻣﯿﻦ ﭘﻮش ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ 5-7 سانتی¬ﻣﺘﺮ، ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯿﺰان ﺗﺒﺨﯿﺮ از ﺳﻄﺢ ﺧﺎک، ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از رﺷﺪ ﻋﻠﻒ¬ﻫﺎی ﻫﺮز، ﻣﺘﻌﺎدل ﮐﺮدن درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺧﺎک و ﮐﺎﻫﺶ روﻧﺪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ. زﻣﯿﻦ ﭘﻮش ﻫﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮای ﺳﻄﻮح ﭼﻤﻦ ﮐﺎری ﺷﺪه ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ¬آﯾﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ارﺗﻘﺎی وﯾﮋﮔﯽ¬ﻫﺎی ﺑﺼﺮی ﻃﺮح ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ. از ﺟﻤﻠﻪ زﻣﯿﻦ ﭘﻮش ﻫﺎی ارﮔﺎﻧﯿﮏ ﻣﯽ¬ﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﺎرﯾﮑﻪ¬ﻫﺎ و ﺗﮑﻪ¬ﻫﺎی ﭘﻮﺳﺖ درﺧﺘﺎن، ﺑﺮگ¬ﻫﺎی ﺳﻮزﻧﯽ ﮐﺎج و ﯾﺎ ﺑﻠﻮط و از زﻣﯿﻦ ﭘﻮش¬ﻫﺎی ﻏﯿﺮ ارﮔﺎﻧﯿﮏ، ﺧﺮده ﺳﻨﮓ و ﺷﻦ رﯾﺰه اﺷﺎره ﻧﻤﻮد (بل، 1387).

- نگهداری

ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی اﺻﻮل طراحی کم آبخواه در ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻨﻈﺮ، ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺮﻓﻪ­ﺟﻮﯾﯽ در ﻫﺰﯾﻨﻪ و زﻣﺎن ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻧﮕﻬﺪاری از ﻓﻀﺎی ﺳﺒﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﻧﮕﻬﺪاری ﺻﺤﯿﺢ از ﻣﻨﻈﺮ، ﺿﺎﻣﻦ ﺑﻘﺎی زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ در آب ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﯾﺪ. آﺑﯿﺎری و ﮐﻮد دﻫﯽ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺳﺒﺐ ﺗﻀﻌﯿﻒ ﮔﯿﺎه و اﻓﺰاﯾﺶ آﻓﺎت ﻣﯽ­ﮔﺮدﻧﺪ، از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت راﯾﺞ در ﻧﮕﻬﺪاری از ﻣﻨﻈﺮ اﺳﺖ.

استفاده از کودهای پتاسه در راستای افزایش مقاومت گیاه به کم آبی و آفات و بیماری ها و مبارزه با علف های هرز بعد از ایجاد فضای خشک منظر

دو ﺗﻮﺻﯿﻪ زﯾﺮ در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻧﮕﻬﺪاری از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﯿﺎﻫﯽ در راﺳﺘﺎی ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯿﺰان آب ﻣﺼﺮﻓﯽ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ:

1. ﻫﺮس ﻋﻤﯿﻖ¬ﺗﺮ ﭼﻤﻦ و ﭘﻮﺷﺶ ﺳﻄﺤﯽ ﺟﻬﺖ ﻋﻤﯿﻖ¬ﺗﺮ ﺷﺪن رﯾﺸﻪ¬ﻫﺎی آﻧ¬ﻬﺎ درون زﻣﯿﻦ و ﺑﺎﻟﺘﺒﻊ ﻣﻘﺎوم¬ﺗﺮ ﺷﺪن آﻧ¬¬ﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺖ و ﺧﺸﮏ آب و ﻫﻮاﯾﯽ.
2. ﻫﺮس درﺧﺘﺎن و درﺧﺘﭽﻪ¬ﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮم ﻣﻄﻠﻮب و ﺣﺬف ﺑﺨﺶ¬ﻫﺎی ﺻﺪﻣﻪ دﯾﺪه و آﺳﯿﺐ ﺧﻮرده در ﺷﺮاﯾﻂ روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﮑﯽ ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﺘﺎﺳﯿﻢ در ﺟﯿﺮه ﻏﺬاﯾﯽ ﮔﯿﺎه از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻮدﻫﺎی آﻟﯽ، ﮐﺎﻧﯽ و زﯾﺴﺘﯽ ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺸﮑﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد.

 

محل های مناسب ایجاد فضای سبز کم آبخواه

 

 

 

 

 

 

ادارات

(مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی
استان زنجان)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

هتل ها (هتل رامسر)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

وسط ریفیوژهای خیابانها ( وسط رفیوژهای خیابان فاتح در استان زنجان)

 

نمونه­ای از تجربیات ایران در ایجاد فضای سبز کم آبخواه

محوطه دانشگاه صنعتی اصفهان

 

محوطه مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان

 

                          استان زنجان                                                       استان گیلان

پیست اتوموبیل رانی تهران                                       میدان دانشگاه فردوسی مشهد

 

راهکارهای اجرایی فضای سبز کم آب خواه

با عنایت به کاهش نزولات آسمانی و تبع آن کاهش منابع آبی و خشک سالی¬های اخیر، کارشناسان طراحی فضای سبز در راستای مدیریت منابع آبی و هدایت فضای سبز به سمت طراحی فضای سبز کم آبخواه گام برداشتند. در ابتدای ﻃﺮاﺣﯽ و ایجاد ﻓﻀﺎی ﺳﺒﺰ اصولا ﺑﺎﯾﺪ شرایط اقلیمی ﺷﻬﺮﻫﺎ مدنظر ﺑﺎﺷﺪ. ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﻮﻣﯽ ﺑﺮای ﮐﺎﺷﺖ و ﻃﺮاﺣﯽ اﻣﺮ ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻬﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎی ﻏﯿﺮ ﺑﻮﻣﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ¬ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﺑﯿﺶ ﺗﺮ ﻣﻮارد آن ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ¬ﮐﻨﺪ. ﻟﺬا در اداﻣﻪ ﻧﮑﺎت اﺟﺮاﯾﯽ در راﺳﺘﺎی ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻬﯿﻨﻪ ﻧﻤﻮدن ﻣﻨﻈﺮﺳﺎزی کم آبخواه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد.

1. شناسایی قسمت¬هایی که نیازمند جایگزینی چمن و گیاهان مناسب هستند: در این مورد فضاهای سبز موجود که دارای پوشش گیاهی متراکم و با نیاز آبی بالا بودند شناسایی شد و اقدامات لازم در راستای تغییر الگوی طراحی و کشت این گیاهان آغاز شد.
2. تهیه مواد کاربردی: تهیه شن¬های معدنی، قلوه سنگ، سنگ¬های بزرگ رودخانه¬ای، جدول¬ها و گیاهان مقاوم به شرایط کم آبی. یکی از راه¬های کاهش هزینه ایجاد فضای سبر کم آبخواه استفاده از مواد آلی و معدنی موجود در طبیعت می¬باشد که هم به راحتی قابل دسترس باشد و هم آب و هزینه¬ای برای تولید آن صرف نشده باشد.
3. استفاده از انواع پوشش های سطحی به جای چمن: مثل قلوه سنگ و جدول¬های خوش نقش، گیاهان مقاوم به کم آبی، سنگهای بزرگ و خوش رنگ، چیپس چوب درختان، موزاییک و غیره.

          استفاده از قلوه سنگ و جدول­های خوش نقش                 طراحی رفیوژها با پوشش موزاییک  طراحی با پوشش چیپس چوب درختان

 

        استفاده از سنگ های بزرگ            استفاده از گیاهان مقاوم به کم آبی       طراحی وسط رفیوژها با پوشش سنگی

 

طراحی وسط رفیوژها بدون پوشش سطحی                                          طراحی با پوشش شن های رنگی

 

انتخاب گیاهان مناسب

ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺪازه، رﻧﮓ و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺼﻠﯽ، ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ زﻧﺪه و ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎﻓﺖ فضای سبز ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ­آﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﯿﺎﺗﯽ آن­ﻫﺎ در ﻃﺮاﺣﯽ فضای سبز ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر اﺳﺖ. ﮐﺎرﺑﺮد ﮔﯿﺎﻫﺎن در ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ارﺗﻘﺎی ﺑﺼﺮی ﻣﺤﯿﻂ ﺷﻮد. ﻣﻬﻢ­ﺗﺮﯾﻦ ﻓﺎﮐﺘﻮر در ﻓﻀﺎی ﺳﺒﺰ ﻧﯿﺎزﻫﺎی زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺳﺖ. اﻧﺘﺨﺎب ﮔﯿﺎه در ﻫﺮ ﻧﻮع ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﻠﯿﻤﯽ، ﻧﻮع ﺧﺎک و ﻣﯿﺰان ﻧﻮر ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﯿﺎﻫﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﺎ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻣﺤﯿﻄﯽ، دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎک ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ (2010،Wade).

ﺗﺤﻤﻞ ﺧﺸﮑﯽ یکی از ﻣﻬﻢ­ﺗﺮﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ در ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺤﯿﻂ فضای سبز کم آبخواه بود. ﯾﮏ ﮔﯿﺎه ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﮔﯿﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺮﺧﻪ رﺷﺪ آن ﺑﺎ اﻟﮕﻮی اﻗﻠﯿﻤﯽ وﯾﮋه ﮐﻪ در آن ﮐﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ دوره ﻫﺎی ﮐﻮﺗﺎه ﺧﺸﮑﯽ ﺷﺪﯾﺪ و ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ. همچنین، انتخاب ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﻮﻣﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ که ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺳﺎزﮔﺎری را با شرایط آب و هوایی منطقه دارند در اولویت اول انتخاب هستند. چون ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ اﻗﻠﯿﻢ ﻫﺎی کم آب ﻗﺎدرﻧﺪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد، ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن آن­ﻫﺎ در ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻪ وﯾﮋه آب، ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻮﺛﺮی اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و رﺷﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ. اﯾﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ­ﻫﺎی رﯾﺸﻪ وﯾﮋه ﻗﺎدرﻧﺪ رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎک را ﺟﺬب ﻧﻤﻮده و آب را در اﻧﺪام ﻫﺎی ﺧﻮد ذﺧﯿﺮه ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺪن ﺧﺸﮑﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ در روﯾﺸﮕﺎه، ﺑﺎ اﻧﺪام­ﻫﺎی وﯾﮋه ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ: ﮐﺮک و ﮐﻮﺗﯿﮑﻮل ﺿﺨﯿﻢ در ﺳﻄﺢ ﺑﺮگ­ﻫﺎ و ﺳﺎﻗﻪ­ﻫﺎ، وﺟﻮد ﺗﯿﻎ در ﺳﻄﺢ ﺳﺎﻗﻪ­ﻫﺎ و ﺑﺮگ­ﻫﺎی ﮔﻮﺷﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻌﺮق ﮔﯿﺎﻫﯽ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ، اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و از اﺗﻼف ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ آب ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﻨﺪ، اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ­ﻫﺎ ﮔﯿﺎه را ﻗﺎدر ﻣﯽ ﺳﺎزد ﺗﺎ در اﻗﻠﯿﻢ کم آب ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺑﻪ آﺑﯿﺎری، ﺑﻘﺎء ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺷﺎداﺑﯽ و ﺳﺮﺳﺒﺰی ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ (حکمتی، 1386). در زیر به معرفی نمونه­هایی از گیاهان سازگار با شرایط کم آبی و خشک می­پردازیم:

 

 

 

حذف چمن و درختان با نیاز آبی بالا:

از آنجایی که غالب چمن­های کشت شده در ایران از نوع اروپایی و با نیاز آبی بالا می­باشد. لذا، حذف این نوع چمن­ها و همچنین درختان با نیاز آبی بالا از ضروریات ایجاد فضای سبز کم آبخواه می­باشد.

حذف چمن

                     حذف درختان با نیاز آبی بالا                                              حذف چمن

تسطیح و زیر سازی مناسب مناطق هدف برای اجرای فضای سبز کم آبخواه

7- کاشت گونه­های مقاوم به کم آبی و جایگذاری سنگ­های بزرگ در طراحی

اجرای سیستم آبیاری مناسب در راستای کاهش مصرف آب

 

اجرای سیستم آبیاری قطره ای درختان

 

اجرای طرح خشک منظر و شن ریزی مناطق تسطیح شده به جای استفاده از چمن

یکی از رﻣﺰهای ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در اجرای طرح خشک منظر ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎی آﺑﯽ ﮔﯿﺎﻫﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و ﮐﺸﺖ ﮔﺮوﻫﯽ ﮔﯿﺎﻫﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دارای ﻧﯿﺎز آﺑﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ.

 

 

 

آبیاری با راندمان بالا

از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﯾﺮان ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ ﻣﻬﻢ ﻣﺼﺮف زﯾﺎد آب در ﻓﻀﺎی ﺳﺒﺰ ﺑﻪ علت اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﻧﯿﺎز آﺑﯽ ﺑﺎﻻ ﻣﯽ¬ﺑﺎﺷﺪ طراحان ﻣﻨﻈﺮﭘﺮدازی کم آبخواه با هدف مدیریت منابع آب مصرفی اقدام به شناسایی و کشت گونه¬های ¬ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ ﺧﺸﮑﯽ و ﺑﺎ ﮐﺎراﯾﯽ ﻣﺼﺮف آب ﺑﺎﻻ نمودند تا هم از بروز مشکلات مربوط به تنش خشکی اجتناب شود و ﻫﻢ ﻣﻘﺪار آب ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺑﺮای آﺑﯿﺎری ﻓﻀﺎی ﺳﺒﺰ را ﮐﺎﻫﺶ یابد.

استفاده از مالچ

اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﻟﭻ ﯾﮑﯽ از ﻣﻔﯿﺪﺗﺮﯾﻦ و ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻣﯿﺰﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻠﯿﺎت در ﯾﮏ ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻨﻈﺮ کم آبخواه اﺳﺖ. ﻣﺎﻟﭻ ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﻏﯿﺮ زﻧﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎک اﻃﺮاف ﮔﯿﺎه را ﻣﯽ¬ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺒﺨﯿﺮ آب از ﺳﻄﺢ ﺧﺎک ﻣﯽ¬ﺷﻮد (کوندر، 1374). مهم¬ترین موادی که در ایجاد مالچ خشک منظر کاربرد دارند عبارتنداز: ﺗﺮاﺷﻪ¬ﻫﺎی ﭼﻮب، ﺧﺎک اره، ﭘﻮﺳﺖ درﺧﺘﺎن، ﻓﯿﺒﺮ ﭼﻮﺑﯽ، ﭘﻮﮐﻪ¬ﻫﺎی ﺻﺪﻓﯽ ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺠﺘﻤﻊ و ﺳﻨﮓ¬ﻫﺎی ﻣﻌﺪﻧﯽ رﯾﺰ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎﻟﭻ ﺑﺮای زرﯾﺴﮑﯿﭗ ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﯾﻦ ﻣﺎﻟﭻ¬ﻫﺎ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺑﺎﻓﺖ ﻧﺮم، رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎک را ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺎﻟﭻ¬ﻫﺎی درﺷﺖ ﺑﺎﻓﺖ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ¬ﮐﻨﻨﺪ و اﻣﮑﺎن ﻧﻔﻮذ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ و اﮐﺴﯿﮋن را آزاداﻧﻪ ﺑﺮای رﯾﺸﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ¬ﺳﺎزﻧﺪ. در همین راستا طراحان فضای سبز اقدام به تغییر الگوی کشت گیاه پوششی چمن به استفاده از شن¬های معدنی در 90 درصد از سطح فضای سبز کردند.

 

نگهداری فضای سبز کم آبخواه پس از اتمام عملیات احداث

1. ﻫﺮس ﺻﺤﯿﺢ و به موقع باعث کاهش آفات و بیماریها و مصرف سموم میشود،
2. ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻋﻠﻒ ﻫﺎی ﻫﺮز
3. کوددﻫﯽ: استفاده به موقع از کودهای پتاسه باعث افزایش مقاومت گیاه در برابر کم آبی و آفات و بیماری¬ها می¬شود.
4. اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﯿﺴﺘﻢ آﺑﯿﺎری ﻣﻨﺎﺳﺐ: ایجاد آبیاری قطرهای و آبیاری های زیرسطحی یک از روش¬های افزایش کارآیی مصرف آب در فضای سبز کم آبخواه می¬باشد.

 

مشکلات نگهداری فضای سبز کم آبخواه

1. شد علف های هرز: رشد علف هرز یکی از مشکل¬ اصلی¬ترین مشکل فضای سبز کم آبخواه می¬باشد.  بنابراین باید ترتیبی اتخاذ گردد تا رشد علف¬های هرز مشکلی در طرح¬های اجراشده ایجاد ننماید. یکی از این روش¬ها استفاده نایلون¬های پلاستیکی ضخیم بعد از غلطک زنی و قبل ریختن شن¬های معدنی می¬باشد.
2. حلیل پوشش چیپس چوب: از آنجایی که خرده چوب¬های استفاده شده در فضای سبز کم آبخواه جزو پوشش¬های تجزیه پذیر می¬باشد لذا مدت زمان ماندگاری آن در زمین سه سال می¬باشد که پس از آن تجزیه شده و به کمپوست تبدیل می¬گردد لذا، باید در مدت زمان پیش بینی شده عملیات ترمیم و بازسازی صورت گیرد.
3. تحلیل پوشش شن های معدنی: شن¬های معدنی به واسطه نوسانات دمایی که در طول ماه¬های تابستان و زمستان اتفاق می¬افتد به تدریج زیبایی و ماندگاری خود را از دست می¬دهد و پس از گذشت چند سال نیاز به بازسازی دارد.
4. عدم تخلیه آب باران: با توجه به اینکه در ایجاد فضای سبز کم آبخواه عملیات تسطیح و غلتک زنی صورت می¬گیرد. این عمل باعث کاهش نفودپذیری آب و حرکت روان آب میگردد. بنابراین، طراحی محل تخلیه آب از ضروریات این نوع طراحی می¬باشد.

 

نتیجه گیری

بحران آب و کمبود انرژی در دنیای امروز، طراحان منظر را پیش از پیش ملزم می­کند با به کار بردن روش­های اصولی در کاشت گیاهان، درختان و توجه به میزان آب آن­ها با این بحران مقابله کنند. اصول منظرسازی در مناطق کم آب، راهکارهایی را برای مصرف آب ارائه می­دهد که برای ساخت و طراحی منظر در کشورمان که بخش عظیمی از آن با مشکل کم آبی روبرو است، راهگشا باشد.

فهرست مراجع

1. الهی، س. زری اسکیپ دانشی نوین در معماری منظر پایدار بوم­های بیابانی­. 1390. اولین کنفرانس ملی عمران و توسعه، زیبا کنار ایران.
2. بل، دس. عناصر طراحی بصری در منظر. 1387. انتشارات دانشگاه تهران. ص 57-84.
3. ﺣﮑﻤﺘﯽ، ج. ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻓﻀﺎی ﺳﺒﺰ: ﻃﺮاﺣﯽ ﭘﺎرک ﻫﺎ و وﯾﻼﻫﺎ. 1386. انتشارات سپهر، تهران. 526 ص.
4. ﮐﻮﻧﺪر، س. درﺧﺘﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﺑﺎغ ، اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن 1374 ﻫﺎ و ﭘﺎرﮐﻬﺎی ﮐﻮﭼﮏ، ﭘﺎرک­ها و فضای سبز شهر تهران. ص 95-117.
5. ماتلاک، ج. آشنایی با طراحی محیط و منظر. 1379. انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز تهران، ص 12-35.
6. مک دونالد، ب. مستندسازی طراحی منظر. 1387. انتشارات شهیدی، ص 11-19.
7. محمدی، ج؛ محمدی ده چشمه، م؛ ابافت یگانه، منصور. 1386. ارزیابی کیفی نقش فضاهای سبز شهری و بهینه سازی استفاده شهروندان از آن در شهرکرد، مجله محیط شناسی، 33 (44):44-95.
8. محمدی، ج و حیدری بخش، م. 1392. بررسی نقش و جایگاه پارک­ها و فضای سبز شهر اصفهان در اختصاص اوقات فراغت شهروندان ( مطالعه موردی فضای سبز زاینده رود). فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 22 (85): 87-97.
9. Gray, J.2001. Xeriscape North Carolina, University of North Carolina, Water Resources Research Institute, n.d.
10. Ingels, J. E. 2004. Landscaping, Principles and Practices (6Th ed.), Thomson.
11. ECWCD. 2011. Xeriscape, Southeastern Colorado Water Conservancy District
12. Wade, GL. Midcap, JT. Coder, KD. Landry, GW. Tyson, AW, Weatherly, Jr N .2010. Xeriscape: a guide to developing a water-wise landscape.