طرح سپاس آب
یکی از تدابیر اضطراری اتخاذ شده برای سازگاری با کم آبی در سطح استان یزد ، تشدید اقدامات لازم در جهت اطلاع‌رسانی، آگاهی بخشی و فرهنگ‌سازی در مورد معرفی و ترویج الگوهای بهینه مصرف آب می‌باشد. در این راستا استان یزد در سال 1397 با طرح ایده " سپاس آب" تلاش نموده است که الگوهای مناسب در سه بخش شرب، صنعت و کشاورزی شناسایی و طی فرآیند خاصی نسبت به تبیین آن به افکار عمومی اقدام نماید. مطابق این طرح، واحد معرفی‌شده در سطح هر شهرستان بدوا شناسایی که می‌بایست هم از نظر کمّی (بهینه‌سازی مصرف آب) و هم از نظر کیفی (رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و کیفیت آب) پتانسیل الگوبرداری برای افکار عمومی را داشته باشد. طرح برتر طی فرآیند خاصی در سطح شهرستان، استان و ملی انتخاب و نهایتاً مورد تشویق و ترویج واقع می‌شود.
مقدمه
از مصائب امروز بشر، مصرف بی رویه منابع محدود از جمله آب می باشد. امروزه انسان به مدد پیشرفت هایی که در قرون اخیر داشته است به شدت به مصرف گرایی روی آورده که نمود آن را می توان در فرهنگ غلط مصرف منابع آب جستجو نمود . از آنجایی که مصرف، یک پدیده رفتاری می باشد و چون هیچ پدیده رفتاری مستقل از فرهنگ یک جامعه نیست، به همین جهت برای جلوگیری از مصرف بی رویه آب، باید رفتارهای نامناسب فرهنگی در جامعه اصلاح گردد ولی به کدام روش؟ برای اینکه بتوان رفتار درستی را به نحو موثری فرهنگ سازی نمود باید ابتدا مخاطب را در مورد رفتار غلط خویش آگاه کرد و عوارض آن رفتار غلط را به صراحت به او گوشزد نمود. بعد از این مرحله باید برای مخاطب تشریح نمود که رفتار درست در زمینه مورد نظر چیست. برای مثال در مورد فرهنگ صحیح مصرف آب در بخش شرب باید؛
- به مخاطب اعلام شود که در حال حاضر مصرف در بخش شرب کشور از حد استاندارد دنیا بیشتر است. یعنی مصرف کننده ایرانی رفتار غلطی را در مصرف آب شرب دارد.
- برای مصرف کننده تصویر شود که در صورت ادامه این رفتار غلط باید منتتظر عواقب بد آن که همان کمبود یا جیره بندی آب در آینده نزدیک است، باشد.
- اکنون باید برای مخاطب رفتار درست مصرف تشریح شود.
- مرحله سوم مهمترین و پیچیده ترین بخش فرهنگ سازی می باشد. در گام های 1 و 2 چنانچه حتی ما پیامی هم به مخاطب مخابره ننماییم به دلیل اینکه مخاطب دیر یا زود با عواقب رفتار غلط خویش روبرو خواهد شد بنابراین از نادرستی رفتار خویش آگاه خواهد شد. از این مرحله به بعد مخاطب در انتظار مخابره پیام های نجات بخش از سوی مرجع پیام دهنده می باشد. در این بخش عمدتا پیام هایی که بیشتر، مخاطب را به مصرف کمتر تشویق می کند مخابره می شود تا پیامی که به مخاطب توضیح دهد چگونه درست مصرف کند. نتیجه این می شود که مصرف کننده که هم اکنون بسیار نگران از عواقب مصرف خویش می باشد و به شدت احساس نا امنی برای خویش و فرزندان خویش می نماید دچار گیجی و سردرگمی شده و چون پیامی راهگشا دریافت نمی نماید کم کم از مرجع پیام دهنده نا امید می شود و ممکن است در حد دانش و تجربه و استطاعت مالی خویش، اقداماتی برای بهبود مصرف انجام دهد شاید هم اقدام خاصی انجام ندهد و به همان سبک و سیاق قدیم به مصرف خویش ادامه دهد. اما چرا مرجع مخابره کننده پیام، معمولا نمی تواند موثر و اثربخش وارد عمل شود و پیام های درستی را که موجب تغییر رفتار مصرف کننده باشد مخابره نماید . اگر مجددا مسئله مصرف آب را مد نظر قرار دهیم مشاهده می شود که راهکارهای مدیریت مصرف در هر بخش می تواند به شدت متنوع و تخصصی باشد و بعضا در مواردی خاص مصداق دارد که در قالب پیام های تبلیغاتی و موضوعات فرهنگ سازی نمی گنجد . به همین جهت نهادهای مخابره کننده پیام با ابزارهای موجودی که برای فرهنگ سازی در اختیار دارند برای مخابره این گونه پیام ها نا کام می مانند . اما راهکار چیست ؟
شرح
هدف این طرح شناسایی و معرفی راهکارهای موفق در مدیریت مصرف آب در بخش های کشاورزی، شرب و صنعت است . برای اینکه بتوان شناسایی درست و همه جانبه ای از راهکارهای مناسب مدیریت مصرف داشت بهترین روش استفاده از یک شبکه گسترده تخصصی می باشد که قدرت نفوذ این شبکه در سطح 429 شهرستان کشور باشد. این شبکه تخصصی می تواند شوراهای حفاظت منابع آب شهرستان های کشور باشد. این شوراهای تخصصی که با موضوع حفاظت منابع آب شکل گرفته اند هم اکنون در کلیه شهرستان های کشور فعال می باشند. ترکیب این شوراها در استان شامل؛ استاندار به عنوان رییس شورا، مدیر عامل شرکت آب منطقه ای به عنوان دبیر و مدیر کل دادگستری ، فرمانده نیروی انتظامی، مدیران شرکت توزیع برق، جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، حفاظت محیط زیست و... به عنوان عضو می باشد همچنین در هر شهرستان ، فرماندار به عنوان رییس شورا و مدیران منطقه ای موسسات ذکر شده در بالا، ترکیب شورای حفاظت منابع آب شهرستان را تشکیل می دهند. شورای حفاظت می تواند به عنوان بهترین شناسایی کننده تجارب موفق در مدیریت مصرف در بخش های مختلف عمل کند. شورای حفاظت هر شهرستان، پس از شناسایی بهترین تجارب در پایان هر سال، موضوعات منتخب را مستندسازی کرده و برای هر یک از بخش های کشاورزی، شرب و صنعت یک تجربه برتر را به شورای حفاظت منابع آب استان اعلام می نماید. لازم به ذکر است که صاحب تجربه می تواند دارای شخصیت حقیقی یا حقوقی باشد. سپس کلیه تجارب در یک کمیته تخصصی استانی که برگزیده شورای حفاظت منابع آب استان می باشد بررسی و ارزیابی می شوند و پس از آن به تفکیک هر بخش، جهت تصمیم نهایی به شورای حفاظت منابع آب استان ارجاع داده می شود. شورای حفاظت استان بر اساس نتایج ارزیابی کمیته تخصصی، بهترین تجارب مدیریت مصرف را در سه بخش کشاورزی، شرب و صنعت انتخاب می نماید. به برگزیدگان لوح تقدیر استانی و جایزه نقدی تعلق می گیرد. این تجارب توسط شورای ترویج استانی که به انتخاب شورای حفاظت استان تشکیل شده است مستند می گردند و در رسانه های مختلف نشر داده می شوند. در گام آخر، منتخب های هر استان جهت انتخاب تجربه برتر ملی، به شورای حفاظت منابع آب وزارت نیرو اعلام می گردند. در این شورا بر اساس شاخص هایی که قبلا به تصویب شورای عالی آب رسیده است فهرست ارزیابی شده تجارب استانی تهیه و به شورای عالی آب اعلام می شود. شورای عالی آب تجربه برتر مدیریت مصرف آب را در هر سه بخش کشاورزی، شرب و صنعت شناسایی و معرفی می نماید. این برگزیدگان شایسته دریافت جایزه ملی، لوح تقدیر و مدال آناهیتا خواهند بود. لازم به توضیح است که در ایران باستان آناهیتا فرشته حافظ آب بوده است. این جوایز در یک مراسم با شکوه که هر سال در روز جهانی آب (دوم فروردین) برگزار می شود توسط ریاست محترم جمهور به قهرمانان ملی مدیریت مصرف آب تقدیم می شود. این تجارب توسط شورای ملی ترویج مستند و در سطح وسیعی نشر داده می شوند . در شکل 1 فرایند طرح سپاس آب تشریح شده است.
شکل1: فرآیند و بازیگران طرح "سپاس آب" در سطح استانی و ملی
یکی از مهمترین بخش های این فرایند، شورای ترویج می باشد. این شورا وظیفه مستندسازی و نشر تجارب موفق را در سطح استانی و ملی بر عهده خواهد داشت. این شورا ترکیبی از نهادهای دولتی و غیر دولتی را شامل می شود. شکل 2 اعضاء این شورا را نشان می دهد. ترکیب این شورا در سطح ملی توسط معاون اول رییس جمهور و در سطح استان ها، توسط استاندار تعیین می شود. منابع مالی ترویج با استفاده از منابع عمومی دولت و تبلیغات صنایع و کشاورزی سبز در حاشیه کلیپ ها تامین می شود. نظر به اینکه طرح سپاس آب در سال 1397 در سطح استان یزد اجرا شده است لذا در ادمه تعدادی از مستندات اجرای طرح در سطح استان ارائه می گردد.
شکل2: ترکیب شورای ترویج
شکل3: فرمت الزامی جهت ارائه الگوی برتر در خصوص طرح "سپاس آب"
شکل4: نمونه ای از مصوبات کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان یزد در خصوص طرح "سپاس آب"
شکل5: نمونه‌ای از الگوی کشاورزی معرفی‌شده در راستای طرح "سپاس آب"
شکل6: روند انتخاب الگوی برتر کشاورزی استان یزد در راستای اجرای طرح "سپاس آب"
شکل7: روند انتخاب الگوی برتر شرب استان یزد در راستای اجرای طرح "سپاس آب"
شکل8: روند انتخاب الگوی برتر صنعت استان یزد در راستای اجرای طرح "سپاس آب"
زمان و موقعیت جغرافیایی:
زمان شروع اجرای طرح: سال 1397
مکان: این طرح امکان اجرایی شدن در سطح استانی و ملی را دارا می باشد.
نتیجه گیری:
با توجه به وضعیت بحرانی منابع آبی استان یزد و اکثر استانهای کشور تنها راه برون رفت از بحران برداشت کمتر از منابع آبی موجود و استفاده بهینه از آبهای برداشت شده می باشد تا ضمن حفظ منابع ارزشمند آبی ، روند توسعه کشور نیز مختل نشود. جهت تحقق اهداف فوق اولین قدم آگاه سازی مصرف کنندگان تمامی بخشها اعم از شرب ، کشاورزی و صنعت از وضعیت بحرانی منابع آبی کشور به خصوص آبهای زیرزمینی و ارائه راهکارهای عملی به آنها جهت مصرف بهینه آب می باشد. در این راستا شرکت آب منطقه ای یزد با ارائه طرح سپاس آب کوشیده است تا با الگو سازی چگونگی مصرف صحیح آب در تمامی بخشها و تشویق و ترویج الگو های برتر گامی نو در جهت اصلاح الگوی مصرف آب بردارد. لازم به توضیح است اجرای طرح سپاس آب در سطح استان یزد طی سال 1397 با استقبال خوبی از جانب مردم و مسئولین استانی مواجه شده و با موفقیت زیادی همراه بوده است. امید است با اجرای این طرح در سطح ملی شاهد رشد و توسعه پایدار ایران عزیز باشیم.
گروه: مدیریت منابع آب